« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

مقدمه:

آموزش خوب و سامان یافته زمانی اتفاق می افتد که معلم طرح درس و برنامه ای دقیق داشته باشدتا کلاسی خلاق و پویا و نیز سرشار از نشاط به بار آید. معلم بایستی پیش از ورود به کلاس برنامه درسی خود را آماده  کرده و بداند که هدف های رفتاری از درس آن روز چیست ، چه می خواهد انجام دهد و درس را  چگونه می تواند ارائه کند و با چه شیوه ای ، دانش آموزان را تحرک و تمرکز بخشد و آنها را در بحث های گروهی و کار های جمعی شرکت دهد تا کلاس درس نه تنها خسته کننده نباشد، که منبع انرژی و الهام بوده و فراگیر را به هدف های آموزشی مورد نظر سوق دهد.

طرح درس ، سامان بخشی تدریس و هدایت امور آموزش است لذا معلم باید بکوشد با خلاقیت و ابتکار از روشی در تدریس استفاده کند که دانش آموزان، این گنجینه های اجتماع به علم آموزی هر چه بیشتر تشویق و برای جامعه آینده تربیت شوند . لذا استفاده از شیوه های نو از قبیل یادگیری از طریق همیاری (طرح معلم یار) ، شیوه نمایشنامه ای ، روش بحث گروهی و... در این راستا و ضرورت امروزین می باشد.

زیست شناسی یکی از مهم ترین درس های پایه در دبیرستان است. در آموزش زيست شناسي  چالش جدي قرن حاضر تغيير رويه از الگوهاي تدريس منسوخ به الگوهاي يادگيري موثر است . تاكيد بر يادگيري ( و نه تدريس ) بر پايه اصول ساخت گرايي استوار است. اين روش  دانش آموز محور است و هدفش ارتقا بخشيدن به عمق يادگيري است .  مرحله گذار  از تدريس زيست شناسي به يادگيري زيست شناسي چندان هم سهل و آسان نخواهد بود ، چرا كه مستلزم كسب برخي مهارت ها از سوي شاگردان و مربيان است . از  جمله مشكلات  مهم، آماده كردن فراگيران با ساختارهاي جديد آموزشي به منظور ارتقاي پردازش و تحليل  اطلاعات زيست شناختي است . ديدگاههاي دانش آموز محور با مقاومت شاگردان، دانشجويان، اساتيد و مديران آموزشگاهها و دانشكده ها مواجه خواهد شد  . در ثاني بدون داشتن محتواي درسي قوي براي دانش زيست شناسي ، حتي با آگاهي از الگوهايي مناسب و موثر ، شاگردان يادگيري عميقي نخواهد داشت . دانشمندان پيشنهاد مي كنند كه آموزش  مبتني برنيازها و بنيانهاي اجتماعي ، در صورتي كه در برنامه  آموزشي دانش آموزان گنجانده شود ، راهي موثر براي  ايجاد انگيزه هاي لازم در بكار گيري روش هاي جديد  آموزش زيست شناسي است . مسائل و فعاليت هاي  جامعه نگر به شاگردان فرصت مي دهد تا تنوع حياتي پيرامون خود را ثبت كنند و خصوصيات گياهان ، جانوران و ميكروبها را  در محيط مدرسه يا خانه مشاهده و اندازه گيري نمايند .

آنچه در این 100 صفحه آورده شده است ماحصل تجربیات اینجانب در کلاس درس اعم از نحوه تدریس درس زیست شناسی، مدیریت کلاس، نظم و انضباط در کلاس و در کل تصویری از کلاس های بنده در این چندین سال خدمتم در مدارس استان اردبیل به خصوص منطقه هیر می باشد که امید است مورد استفاده همکاران قرار گیرد.

2.ارزیابی عمومی

2-1.اهداف درس زیست شناسی در دبیرستان

تغيير کامل عناوين دروس و تعداد و نوع واحدها در شيوه جديد سالی واحدی نياز به برنامه و کتاب های درسی جديد را به وجود آورد. بنابراين بر فهرست دلايل تغيير، تغيير شيوه اجرايی نظام جديد متوسطه از نيمسال – واحدی به سالی – واحدی افزوده شد. با در نظر گرفتن همه اين عوامل، هدف های آموزش زيست شناسی به صورت زير تدوين شد و به تصويب رسيد:

 هدف های کلی

الف. هدف های دانشی

با مطالعه و بررسی پديده های زيستی به علم و قدرت خالق آن ها پی ببرد

اصطلاحات، مفاهيم، اصول، نظريه ها و قوانين بنيادی زيست شناسی را بشناسند

آگاهی های لازم در زمينه زيست شناسی را برای زندگی سالم کسب کنند

حداقل آگاهی های لازم در زمينه زیست شناسی را برای ورود به آموزش عالی کسب کنند.

با کاربردهای زيست شناسی در جهان امروز، به ويژه در زندگی روزمره آشنا شوند.

رابطه متقابل زيست شناسی را با ساير علوم درک کنند.

 اهداف نگرشی:

به پديده های زيستی به عنوان نشانه ها و شواهد حاکميت تدابير الهی در جهان بنگرند.

نسبت به پديده های زيستی کنجکاو شوند.

محیط زيست خود را دوست بدارند.

نسبت به نگهداری از محيط زيست خود احساس مسئوليت کنند.

نسبت به رعايت وظايف بهداشت فردی، اجتماعی خود را مسئول بدانند.

در رد يا قبول نظريه های زيست شناسی، منطقی باشند.

به کوشش های علمی و انسانی دانشمندان، از جمله زيست شناسان ارج نهند،

 اهداف مهارتی:

در مطالعه و بررسی پديده های زيستی از همه حواس خود به بهترين نحو استفاده کنند.

براساس داده های جمع آوری شده راه حل های ممکن را برای مسائل زيستی ارائه دهند.

برای ارزيابی و آزمودن فرضيه های ارائه شده، فعاليت هايی را طراحی کنند.

ابزار و مواد مختلف را در مطالعه و بررسی پديده های زيستی به طور مناسب به کار ببرند.

برخی از ابزار و مواد مورد نياز را بسازند.

متغيرهای مورد نظر در مطالعات زيست شناختی را براساس معيارها، اندازه گيری و محاسبه کنند.

نتايج حاصل از آزمايش های خود را تفسير کنند.

از دست آوردهای جزئی، يک نظام کلی فکری را سازمان دهند.

اصول و قوانين به دست آمده را به موارد و مصدِق ديگر آن ها تعميم دهند.

عقايد و نظريه های خود را به روشنی با ديگران در ميان بگذارند.

 هدف های جديد در مقايسه با هدف های قبلی از اين نظرها قابل اهميت اند:

- توجه بيشتر به فرايند علم ورزی دانش آموزان، از جمله کاربرد روش علمی در حل مسايل علمی، خلاقيت و  پرورش مهارت های تحقيق در علم

-توجه بيشتر به نگرش های دانش آموزان به ويژه به علم و پژوهشگران علم.

2-2.رویکردهای مهم در درس زیست شناسی

امروزه در جهان دو ديدگاه اصلي در زمينة آموزش، از جمله آموزش زيست شناسي در برابر يكديگر ايستاده اند: ديدگاه سنتي و ديدگاه نوين. همة ديدگاه هاي فرعي، روش ها و رويكردها از اين دو سرچشمه مي گيرند. ما همه، ديدگاه سنتي را تجربه كرده ايم و آن را خوب مي شناسيم. مي توان به طور خلاصه اين ديدگاه را چنين معرفي كرد:

در روش سنتي معلم: از دانش آموزان مي خواهد كه هنگام درس دادن ( سخنراني) سكوت كنند و با دقت گوش فرا دهند.  همة دانش آموزان به طور يكسان مطلبي را كه به آنها ارائه مي شود، فرا بگيرند. دانش آموزان را مانند ظرف هايي خالي در نظر مي گيرد و نقش خود را پر كردن اين ظرف ها، با دانش خود، مي داند. روش نوين چندين سال است كه عرضه شده، اما در همين مدت كم با استقبال دست در كاران آموزش روبه رو شده است. اين روش ريشه در فلسفه، روان شناسي و جامعه شناسي و آموزش دارد. هستة اين روش در اين باور قرار دارد كه ذهن انسان هنگام يادگيري خالي نست، بلكه هر فرد يادگيرنده در بارة موضوع يادگيري، از پيش تجربه هايي دارد و ياد گيري او بر پاية اين تجربه هاي قبلي است. تجربه هاي قبلي افراد مختلف يكسان نيست، بلكه اين تجربه ها براي افراد منحصر به فردند. بنابراين يادگيري نيز در همة افراد يكسان انجام نمي پذيرد، بلكه سبك ياد گيري افراد نيز منحصر به فرد است. در اين روش به تفاوت هاي فردي بها داده مي شود. و معلم به جاي آن كه در فكر استفاده از بهترين روش تدريس باشد، به فكر سنك هاي مختلف يادگيري نيز هست. سبك هاي يادگيري افراد مختلف، متفاوت و منحصر به فرد است، اما مي توان همة سبك هاي ياد گيري را در سه گروه خلاصه كرد: سبك ديداري، سبك شنيداري و سبك حركتي. از ويژگي هاي روش نوين توجه ويژه به فعال بودن دانش آموزان هنگام يادگيري است. اهميتهاي  فعاليت ها در روش نوين به طور خلاصه عبارت است از: فعاليت، دانش آموزان را با سؤال و مسئله رو به رو مي كند. فعاليت، به ساخته شدن مفاهيم جديد بر مبناي مفاهيم قبلي كمك مي كند و در نتيجه يادگيري را تقويت مي كند. فعاليت به دانش آموزان اجازة اظهار نظر مي دهد و به ديدگاه او اهميت مي دهد. فعاليت دانش آموز را به درك صحيح تر نزديك تر مي كند. فعاليت ارزشيابي از يادگيري را مطمئن تر مي كند.

راهبرد تغيير: تغييری که در روش نوين قرار است به وقوع بپيوندد، فرايندی است چند ساله که اجرای آن پس از برنامه ريزی های اوليه، در سال 1378، با انتشار کتاب علوم زيستی و بهداشت سال اول دبيرستان آغاز شد. بديهی است به دليل سابقه طولانی مدت روش سنتی، پذيرش و اجرای آن در مدت کوتاه انجام شدنی نيست. برای مديريت اين تغيير لازم است نخست عوامل کمک کننده و عوامل ممانعت کننده تغيير را بشناسيم، و سپس با طرحی مشخص به تقويت نيروهای موافق و برعکس تضعيف نيروهای مخالف بپردازيم، تا بتوانيم در حوالی زمان تعيين شده به موفقيتی نسبی دست يابيم.