مقدمه

یکی از مهمترین تصمیمات مدیریت مالی، اتخاذ تصمیماتی در مورد نحوه تأمین مالی برای شرکت می باشد که شامل تصمیماتی همچون ساختار مالی و ساختار سرمایه و همچنین تعیین بهترین شیوه تأمین مالی و ترکیب آنها است. حال شرکتها برای تأمین مالی راههای مختلفی از قبیل وام بانکی، استقراض خارجی، انتشار سهام، انتشار اوراق مشارکت و... می باشد که یکی از روشهای تأمین مالی که امروزه مورد توجه مجامع جهانی قرار گرفته، روش تأمین مالی برون ترازنامه ای می باشد که شرکت از طریق استفاده از ابزارهای متفاوت که این روش دارا می باشد تأمین مالی می کند. به طور کلی شرکت از طریق ابزارهای این روش نقدینگی شرکت را افزایش می دهد یعنی شرکت می خواهد ضمن تحصیل دارایی، آن دارایی و بدهی مربوط به آن رادر ترازنامه نشان ندهد و همچنین استفاده از این ابزارها جهت تأمین مالی، بازده و ریسک عملیاتی و در نهایت ارزش شرکت را تحت تأثیر قرار می دهد.

 از این روش زمانی استفاده می شود که شرکت می خواهد ضمن تحصیل دارایی ،آن دارایی و شیوه تأمین مالی را(که معمولا"از طریق بدهی هاست)در ترازنامه نشان ندهد.برخی اوقات در این زمینه از عبارت حساب آرایی یا حسابداری ساختگی نیز استفاده می شود.از آنجایی که شرکتها نمی خواهند که به حساب آرایی و حسابداری ساختگی متهم شوند (زیرا این دو عبارت،بار منفی دارند) در نتیجه،عبارت  تأنین مالی برون ترازنامه ای  را به آن دو ترجیح می دهند.

کلید واژه:تأمین مالی خارج از ترازنامه،حساب آرایی،کیفیت سود،اجاره عملیاتی،تأمین مالی پروژه های خاص،وثیقه گذاری داراییها،منبع یابی خارجی،فروش حسابها و اسناد دریافتنی

تاریخچه

1) بیانیه فنی شماره 603 تامین مالی برون ترازنامه ای و حساب آرایی :اولین بیانیه حسابداری در مورد تأمین مالی برون ترازنامه ای، در سال 1985 توسط انجمن حسابداران خبره انگلیس و ویلز(ICAEW) منتشر شده است. بیانیه های فنی منتشر شده توسط کمیته فنی انجمن حسابداران خبره انگلستان و ویلز برای کل حسابداران لازم الاجرا نیستند ولی قبل از انتشار استاندارد های مربوطه، آگاهی و راهنمایی های لازم را ارائه می کند. قسمت سوم بیانیه 603، تفاوت های بین "حساب آرایی" و "تأمین مالی برون ترازنامه ای" را به این صورت بیان کرده است:

تأمین مالی برون ترازنامه ای: سرمایه گذاری یا افزایش سرمایه (افزایش فعالیت های عملیاتی) شرکت طبق ضوابط قانونی و میثاق های پذیرفته شده حسابداری که تمام یا بخشی از آن تأمین مالی، در ترازنامه نشان داده نشود، تأمین مالی برون ترازنامه ای گفته میشود.

حساب آرایی: به معاملاتی که هدف از آنها چیدن عناصر صورت های مالی به نحوه ایست که صورت های مالی واحد اقتصادی گمراه کننده شود یا معرف واقعیت مالی شرکت نباشد حساب آرایی گفته می­­­­­­­­شود این معاملات عمدتا "در پایان سال صورت می گیرد.

2) بیانیه پیشنهادی شماره42 حسابداری معاملات با اهداف خاص:

پس از آنکه بیانیه فنی شماره 603، به وضوح از عبارت های تأمین مالی برون ترازنامه ای و حساب آرایی در عنوان خود استفاده کرد، گام بعدی با انتشار پیش نویسی توسط کمیته استاندارد های حسابداری، در سال 1988 برداشته شد. نکته قابل توجه این است که در عنوان بیانیه پیشنهادی شماره 42، از اشاره به کلمات تأمین مالی برون ترازنامه ای و حساب آرایی پرهیز شده است. این بیانیه مانند بیانیه فنی 603 از یک شیوه عمومی استفاده کرد اما این شیوه مورد انتقاد برخی از مفسرانی قرا گرفت که احساس می کردند دستورالعمل واضح تری مورد نیاز است.

3) بیانیه پیشنهادی شماره 49 انعکاس ماهیت معاملات در دارایی ها و بدهی ها (1990) :

با آمدن بیانیه پیشنهادی شماره 49، بیانیه پیشنهادی شماره 42 جای خود را به آن داد. از آنجایی که بیانیه پیشنهادی شماره 42 از یک شیوه عمومی پیروی می کرد، این احساس به وجود آمد که دستورالعمل کاربردی تری مورد نیاز است، بنابراین بیانیه پیشنهادی شماره 49 یک سری برنامه های کاربردی اضافه شد.

4)بیانیه پیشنهادی تحقیقات مالی شماره 4 (1993) گزارشگری محتوای معاملات:

بیانیه پیشنهادی شماره 49 ( که در سال 1990 توسط کمیته استاندارد های حسابداری انگلستان منتشر شده بود) در سال 1993 جای خود را به بیانیه پیشنهادی تحقیقات مالی شماره 4 با عنوان گزارشگری محتوای  معاملات داد. روش هر دوی این بیانیه ها شبیه به هم و تفاوت اساسی آنها در نحوه ی نمایش حساب های دریافتنی به صورت خالص ارزش بازیافتنی بود.

5) بیانیه تحقیق مالی شماره 5 (1994) گزارشگری محتوای معاملات:

بیانیه پیشنهادی تحقیقات مالی شماره 4 در سال 1995 به استاندارد تبدیل شد. اصول مطرح شده در بیانیه تحقیق مالی شماره  5   به طور کلی شامل همان مواردی بود که در بیانیه پیشنهادی تحقیقات مالی شماره 4 وجود داشت. فقط تحقیق مهم مربوط به واگذاری حساب های دریافتنی نزد عامل ( عمدتا "بانکها) و حذف آنها از حساب مطالبات در ترازنامه فروشنده می باشد. هدف بیانیه تحقیق مالی شماره 5 در قسمت اول این استاندارد، بدین صورت بیان شده است:

هدف این است که از محتوای معاملات گزارش شده در صورت های مالی اطمینان حاصل کنیم. همچنین اثر اقتصادی معاملات شرکت و دارایی های تحصیل شده، بدهی ها ، سود و زیان، باید به طور منصفانه در صورت های مالی شرکت نشان داده شود.)دستگیر و سلیمانیان،1386،ص2 و 3)

بخش اول:

حسا ب آرایی  (حسابداری ساختگی)

رسوایی های مالی که برای شرکتهای سهامی ایالات متحده امریکا رخ داد،ناشی از حساب آرایی بود.حساب آرایی پدیده نوینی نیست.ردپای آن را می توان در اوایل قرن نوزدهم جستجو کرد و اولین کسی که هموار ساز ی سود را به عنوان یک رفتار مطرح کرد هپ ورث(Haap Verth)بود.از نظر او،هموار سازی سود عملی فلسفه آمیز و رندانه است که در محدوده اصول و استانداردهای حسابداری صورت می گیرد(گودرزی،1387)

تعاریفی از حساب آرایی

1)گریفیس: به عنوان روزنامه نگار تجاری معتقد است که حساب آ رایی،عملی حیله گرانه ونا مطلوب بوده  ونوعی فریبکاری است که دارای ظاهری    کاملا" قانونی است.                  

2)حساب آرایی به آن دسته از صورتهای مالی  اطلاق می شود که ارقام مندرج در آن با توجه به مزیتها،ضعفها ویا روزنه های قانونی وهمچنین ضعف ونبود استانداردهای حسابداری،مورد دستکاری و تغییر قرار گرفته است.

3)آمات،پروفسور دانشگاه  بارسلون  اسپانیا ودیگران، به عنوان پژوهشگران حسابداری و اقتصاد،در مقاله ای اقتصادی که در سال 1999  تحت عنوان "اخلاق و حساب آرایی"منتشر کردند،این پدیده را این گونه تعریف می کنند:

"حساب آرایی به فرآیندی  اطلاق  می شود  که حسابداران  به  وسیله آن  از  دانش  خود  و رویه های حرفه حسابداری جهت  دستکاری  ارقام مندرج  در گزارشهای  مالی و حسابهای واحد تجاری استفاده می کنند."

4)یکی از جدید ترین تعریفها از حساب آرایی در ماه مه2011به این شرح منتشر شده که:

"حساب آرایی فن تولید و نمایش حسابهای مالی به صورت غیر منصفانه است.گاهی اوقات حسابداران و بنگاههای تجاری باعث می شوند که حقایق به طور منصفانه نشان داده نشوند.آنان جهت در یافت پاداش،تصویری مطلوب از سود آوری شرکت را به نمایش می گذارند؛ویا در زمان دیگری با توجه به موقعیتهای  خاصی ممکن است شرکت را زیانده جلوه دهند.آنها می توانند با استفاده از این فنون ، یک ترازنامه سالم را بیمار وترازنامه بیماری را سالم نشان دهند.

 5)حساب آرایی که آنرا حسابداری جسورانه نیز می نامند،به طور معمول باعث تغییر در ارقام مندرج در صورتهای مالی می شود.یکی ازهدفهای حساب آرایی؛نمایش غیر واقعی سود است.در این راستا از ترفندهایی نظیر تأمین مالی برون ترازنامه ای ،شناسایی بیشتر در آمدها و دیگر عوامل اغراق آمیز استفاده می شود.

6)در حساب آرایی ، گزارشگر بدون زیر پا گذاشتن اصول و موازین و استانداردهای حسابداری و تنها با استفاده از نبود استانداردها، قوانین مالیاتی و  مقررات  مالی د رزمینه انجام یک رویداد مالی  ، اقدام به تصویر نا درست و دلخواه مدیران از شرکت می کند.(دستگیر،1381)

برای مثال،شرکت انرون که بزرگترین شرکت فعال در بخش انرژی در جهان بود و از سالهای 1999تا2000 در میان بهترین شرکتهای امریکایی قرار داشت و انتخاب اول هر سرمایه گذار بالقوه ای بود،در کمتر از 3 سال به نابودی کشیده شد؛یاشرکت ورلدکام که به عنوان یکی از بزرگترین شرکتهای مخابراتی  جهان شناخته شده بود،در مدت کوتاهی شاهد سقوط سنگین سهام خود از 100 دلار به زیر 10 سنت گردید.