چکیده:
درس ادبیات فارسی یکی از مهمترین دروس دانش آموزان در طی دوران تدریس آنها میباشد. این درس برای بعضی از دانش آموزان به دلیل داشتن لغاتی فراتر از دانش آنها و معانی پیچیده و اشعاری که درک آنها در بعضی موارد سخت و دست نیافتنی برای آنهاست، از محبوبیت کمی برخوردار است.
من در این کار پژوهشی روشهایی را برای علاقه مند ساری دانش آموزان به این درس شیرین و پر محتوا بررسی میکنم و راهبرد آنها را مورد بحث قرار میدهم.
از آنجا که می دانید در رویکردهای جدید تعلیم و تربیت عرضهٔ اطّلاعات کافی نیست. بلکه روش تدریس دوسویه از اهمّیّت ویژه برخوردار است. نقش اصلی بر عهدهٔ دانش آموزان گذاشته میشود که با مشارکت مستقیم خود به فرآیند یادگیری شکل میدهند و شیوههای تفکّر کردن را تمرین میکنند. که این عمل به صورتهای مختلفی که در این پژوهش شرح داده شده است میسر میگردد.
در نتیجهٔ این عمل اقدام پژوهی، بسیاری از مشکلات و موانع پیشرفتی و علل بی انگیزگی دانش آموزان در درس ادبیّات فارسی را شناسایی و به بهبود آنها میپردازم.
مقدمه:
زبان توسعه یافته ترین ابزار فکری است که برای برقراری ارتباط بین انسانها و جوامع انسانی به کار گرفته میشود. گرچه با ابزارهای دیگری مانند علائم، هنرهای بصری همچون نقاشی و مجسمه سازی نیز میتوان ارتباط برقرار نمود، امّا انتقال مفاهیم پیچیده ذهنی به سادهترین و کاملترین شکل ممکن فقط از طریق زبان نوشتاری و گفتاری ممکن است.
با توجّه به مطالب یاد شده، آشکار میگردد که نقش و جایگاه درس ادبیّات فارسی در زندگی انسان به چه میزان دارای اهمّیّت است. امّا سؤال مهمی که مطرح میباشد آن است که، چرا بعضی از دانش آموزان به درس ادبیّات فارسی علاقه مند نمیباشند؟ چرا در بررسی نتایج ارزش یابی درس ادبیّات فارسی اغلب فراگیران از بخش واژگان و درک مفاهیم، نمرهٔ بیشتری از دست میدهند؟ چرا بعضی از دانش آموزان در پاسخ گویی به طور شفاهی دچار اضطراب میشوند؟ چرا بعضی از دبیران در تدریس این درس موفّقیّت چندانی ندارند؟ به راستی دلیل این ناکامیها چیست و عوامل آن کدامند؟
در مباحث روانشناسی تربیتی، انگیزش و تعلیم و تربیت رابطه ای مانند آب و ماهی دارند. برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان باید تلاش نمود تا فرد احساس نیاز کند. برای کسب مهارت در یک زمینه یا کسب دانش در موضوعی خاص اگر انگیزه، شوق و یا علاقه در میان نباشد، هیچ گاه به هدف خود نخواهیم رسید. برای این که بتوانیم میزان علاقه و میزان انگیزه را افزایش دهیم، از تقویت کنندههای مؤثر استفاده میکنیم.
در میان دروس دورهٔ راهنمایی، ادبیّات فارسی زیاد مورد علاقهٔ اکثر دانش آموزان نیست ویا این که در یادگیری آن مخصوصاً در واژگان و درک مفاهیم مشکلاتی دارند. پژوهنده در این پژوهش از هر دو روش تقویت کنندهها هم بیرونی و هم درونی استفاده کرده تا به نتایج مطلوب خود برای حل این مشکل دست یابد.
بر این اساس، عنوان اقدام پژوهی حاضر این است:" چگونگی افزایش علاقه مندی دانش آموزان به درس ادبیّات فارسی." و هدف اصلی آن ایجاد انگیزه و افزایش علاقه در دانش آموزان نسبت به مفاهیم و واژگان درس ادبیّات فارسی میباشد.
از سوی دیگر، این تحقیق در پی آن بود تا علاوه بر افزایش علاقهٔ دانش آموزان پایهٔ دوم راهنمایی دخترانه مکتب توحید به یادگیری واژگان و درک مفاهیم ادبیّات فارسی، میزان مهارت آنان را نیز در دستور زبان فارسی و معنی شعر و روانخوانی و کاربرد آن در ارتقاء سطح آگاهی خود افزایش دهد.
بیان مسئله
اینجانب ……….. با میزان تحصیلات کارشناسی در رشتهٔ زبان و ادبیّات فارسی و ……… سال سابقهٔ خدمت، در سال تحصیلی ……. با سمت دبیر ادبیّات فارسی در مدرسه راهنمایی دخترانهٔ ……… واقع در شهرستان …..، استان …..، مشغول به تدریس هستم. خانوادههای دانش آموزان از نظر اقتصادی و فرهنگی و هم چنین میزان سواد، در وضعیت متوسطی قرار دارند. دانش آموزان کلاس اینجانب هم با فراوانی 28 نفر از این قاعده مستثنی نیستند.. امّا آنچه ذهن اقدام پژوه را به خود مشغول کرده است، به شرح زیر میباشد:
در اوایل سال تحصیلی یاد شده؛ همواره رفتار دانش آموزان در زنگ ادبیّات فارسی، توجّه مرا به خود جلب میکرد. بدان معنا که در این زنگ، کم تحرّک تر و بی توجّه به نظر میرسیدند. با توجّه به رفتار آنها دریافتم که در جلساتی که دستور زبان تدریس و تمرین میشد، فراگیران با توجه بیشتری به درس گوش میکردند. امّا زمانی که به آنها واژهها و متن تدریس میشد، آنها با بی حوصلگی به درس گوش میدادند و دقّت و توجّه کافی را نداشتند.
طبق ارزشیابیهای مستمر در کلاس، اقدام پژوه دریافت که دانش آموزان نکات دستوری را خیلی بهتر و راحت تر یاد میگرفتند و سؤالات مربوط به دستور زبان را بهتر از قسمت لغات و معنی اشعار و تاریخ ادبیّات پاسخ میدادند. اقدام پژوه در مقاله ای به موضوعی برخورد که نوشته بود: اکثر کسانی که در دوران مدرسه از ادبیّات فارسی استفاده ای نمیبرند به علّت نا آگاهی از اهمّیّت آن است. همین افراد وقتی وارد دانشگاه میشوند، بیشتر انگیزه برای یادگیری ادبیّات دارند و برخی به دنبال آموختن آن میروند. زیرا که این زبان، زبان مادری آنها و رسمی کشور عزیزمان ایران میباشد.
بنابراین اقدام پژوه علاقه مند شد تا این وضع را تغییر داده و زمینه ای فراهم آورد تا دانش آموزان بهتر و راحت تر واژگان و مفاهیم را درک کنند. پژوهنده فکر کرد تا با بهبود بخشیدن به توانایی درک مفاهیم در آینده این دانش آموزان مؤثر میباشد، چون همان طور که ذکر شد، واژگان و درک مفاهیم ادبیّات فارسی در دانشگاهها و .... نیز برای آنها سودمند میباشد.