« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

مقدمه

موضوع بازنگری برنامه‌های آموزشی جغرافیا در ایران زمانی قوّت گرفت که پس از برگزاری کارگاه آموزشی جغرافیا در اسفند 1374 در دفتر برنامه ریزی و تألیف کُتُب درسی، اعضای این گروه متقاعد شدند که زمان تغییر بنیادی در آموزش این شاخه از علوم بین رشته ای فرا رسیده است. علمی که به جهت ایفای نقش پُل ارتباطی میان علوم پایه و علوم انسانی برای بسیاری از کارشناسان برنامه ریزی در هاله ای از ابهام بود و به دلیل مشکلات ِ دستیابی به یک برنامه مدوّن، مورد بی مهری معلّمان، دانش آموزان، اولیاء و... قرار گرفته بود. امّا تغییر نگرش به این علم امروزه آن را به یکی از کاربردی‌ترین علوم در زندگی تبدیل کرده است. در این مقاله سعی شده است، راهکارهای درسی جغرافیا بخصوص در دورهٔ دبیرستان، چالش‌ها و راهکارهای پیش رو، و زمینه‌های این تحوّل اساسی به آموزش جغرافیا مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

آموزش جغرافیا:                                             

جغرافیا علمی است که در صدد تشریح ویژگی‌های مکان‌ها و توزیع انسان‌ها، عوارض و رویدادها، همانگونه که بر سطح زمین رُخ می‌دهند و گسترش می‌یابند، می‌باشد. جغرافیا به مطالعه کنش‌های متقابل انسان- محیط در بستر مکان‌های ویژه و موقعیت‌های مکانی می‌پردازد. امروزه آموزش جغرافیا بعنوان یک موضوع اصلی و محوری در برنامه‌های درسی دوره‌های تحصیلی مدارس گنجانده و مورد تأکید قرار گرفته است و جغرافیا به عنوان وسیله ای نیرومند هم برای ترفیع و ترویج آموزش‌های فردی و هم آموزش‌های بین المللی، محیطی و توسعه مطرح می‌باشد.

موضوعات و مشکلات عمده ای که در دنیای امروز با آن مواجه هستیم، بُعد جغرافیایی قوی دارد. آموزش جغرافیا در درک و فهم مسائل و مشکلات محیطی و ارائه راه حل‌ها و برنامه ریزی‌های مرتبط با توسعه، نقش بسزایی دارد. آموزش جغرافیا می‌تواند دانش آموزان را به درک فرایندها و ساختارهای مربوط به توسعه قادر سازد. درک محیط پیرامون، آگاهی از شیوه‌های متفاوت زندگی، شناخت نظام‌های اصلی اجتماعی- اقتصادی و موقعیت‌های مکانی و مکان‌ها بعنوان بستر این نظام‌ها، تأثیر شرایط فرهنگی و نظام‌های اقتصادی- اجتماعی، دستیابی به طیف وسیعی از مهارت‌های جغرافیایی و به کارگیری آن‌ها در زندگی خصوصی، حرفه ای و عمومی و سرانجام علاقمندی و احساس مسئوولیت نسبت به محیط و بوم انسانی در مقیاس‌های مختلف از طریق آموزش جغرافیا حاصل می‌گردد.     

براین مبنا ملاحظه می‌گردد که برنامه درسی جغرافیا و شیوه آموزش آن در کشور ما نیاز به تحوّل بنیادین دارد. آنچه این تحوّل اساسی را ضروری نموده کمبودها و مشکلاتی است که در آموزش فعلی این درس وجود دارد. هدف اساسی در آموزش نوین جغرافیا تربیت شهروندانی است که در آینده علاوه بر رفع مشکلات زندگی خود، بتوانند به نحوء شایسته ای جانشینی نسل کنونی را عهده دار شوند. بر این مبنا از اوایل سال 1375 مباحث اصلی در مورد تغییر بنیادین در تحوّل آموزش جغرافیا در کشور ما مطرح شد. بر این مبنا، برنامه ریزان درسی با تغییر رویکرد از روش‌های تحقیق و یادگیری سنتی جغرافیا به موضوعات روز و مشکلات محیط پیرامون، گامی جدید در آموزش جغرافیا برداشتند.     

مشکلات و نقایص برنامه درسی جغرافیا در مدارس: 

1- آموزش جغرافیا در ایران بر اساس یک برنامه درسی اصولی و استاندارد طراحی نشده است.                 

2- برنامه درسی جغرافیا فاقد انگیزش است که پیش شرط اصلی تحقیق و کاوشگری و ارائه راه حل و یادگیری است.                                                                 

3- برنامه درسی جغرافیا متکی بر حیطه دانش بوده و به خاطر سپردن حجم زیاد اطلاعات برای دانش آموزان فشار روانی و سرخوردگی ایجاد می‌کند.                       

4 - در برنامه درسی جغرافیا پرورش انواع مهارت‌ها، شامل مهارت‌های اجتماعی، تفکر، تصمیم گیری، حل مسأله، تفسیر داده‌ها، ترسیم نقشه و نمودارها و کاربرد آن‌ها به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است.                   

5- در برنامه درسی جغرافیا، همه چیز بر محور کتاب قراردارد و فیلم و اسلاید و استفاده از وسایل کمک آموزشی، بازدید علمی و ... بسیار کمرنگ می‌باشد.                       

 6- برنامه درسی جغرافیا، دانش آموزان را به کاوشگری و تحقیق هدایت نمی‌کند و شیوه ارائه مطالب و محتوای کتاب‌ها برانگیزاننده نیست.                           

7- عکس‌ها و نقشه‌ها در کتاب‌ها از کیفیت خوبی برخوردار نبوده و گاه به دلیل نادرست بودن، مشکل آفرین است.

8- حجم کتاب‌های جغرافیا متناسب با ساعات درسی نیست.                                                       

9- روش ارزشیابی درس‌ها، دچار خلل و نابسامانی است و عمدتاً حیطه دانش و اطلاعات مد نظر می‌باشد. و برگزاری امتحانات هماهنگ استانی یا منطقه ای با طرح بعضی سؤالات غلط یا بی اهمیت به بی علاقگی و بی ارزش شدن درس جغرافیا دامن زده است.                              

10- ارزشیابی از نقشه با توجه به نمره زیادی که برای آن مد نظر است، صحیح نیست. زیرا ترسیم نقشه، نقشه خوانی، کاربرد نقشه و سایر مهارت‌های مربوط به آن نادیده انگاشته شده و توجه تنها معطوف به حفظ نقشه و مکان‌های روی آن می‌باشد.                                             

11- در آموزش جغرافیا، فعالیت‌هایی که در پایان هر درس باید برای دانش آموزان در نظر گرفته شود بسیار ناچیز و نامطلوب است.                                            

12- در برنامه درسی جغرافیا نقش معلم، فقط انتقال اطلاعات است و برای افزودن سواد اجتماعی و جغرافیایی تلاش نمی‌شود و معلم در این برنامه‌های درسی قدرت هیچگونه تغییر و تحوّل، نوآوری و انتخاب و انعطاف را ندارد.

13- با توجه به نقایص فعلی در آموزش جغرافیا، مسؤولین مدارس و ارگان‌ها، استنباط صحیحی از درس جغرافیا و همکاری جهت تهیه وسایل کمک آموزشی، بازدید علمی و... ندارد.

نگرش جدید به آموزش جغرافیا:                      

آموزش جغرافیا امروزه در کشور ما در حال تحوّل می‌باشد. تألیف کتاب‌های جدید در مقاطع مختلف تحصیلی از جمله کتاب جغرافیای 1 و 2 دوره دبیرستان، نشانگر این رویکرد بوده و مقدمه کوتاه این کتاب‌ها به خوبی بیان کننده رویکردی نو در آموزش جغرافیا می‌باشد. در این مقدمه‌ها بیان شده است که باید دانش آموزان را بطور فعال در روند تدریس درگیر کرد و بجای تأکید بر اطلاعات و آمار، راه استفاده از آن‌ها را آموزش داد.