« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

بیان مسئله:

 یکی از مشکلاتی که ما معلمان اغلب با آن مواجه هستیم برقراری ارتباط یک طرفه در کلاس درس است. به عبارت دیگر معلم خود را انبار معلومات فرض کرده و معتقد است که دانش آموزان او با گوش دادن و تماشا کردن به حرف ها و نوشته های او در تخته سیاه مطالب را فرا می گیرند.

در حالی که در واقعیت امر چنین نیست.درچنین فرضی تنها معلم فعال است و بقیه مشارکت کنندگان در کلاس غیر فعال یا نیمه فعال هستند. چنین مشکلی در مقطع دبیرستان بارز تر است. فکر می کردم که چنین مسئله ای  در میان دانش آموزان سال اول دبیرستان در درس شیرین مطالعات اجتماعی نیز کم و بیش وجود دارد.

ارائه شواهد دال بر وجود این مشکل:

 دانش آموزان نمی توانستند به سوالاتی که برای ارزیابی از آموخته های آنان در پایان تدریس به عمل می آوردم  جواب دهند  زود خسته می شدند و در اواخر ساعات تدریس خواب آلود به نظر می آمدند. چرا که  فکر می کردند که آنان  مجسمه های بی روح در نظر گرفته شده است و انرژی فکری و جسمی آنها در کلاس مورد بهره برداری قرارنمی گیرد. سطح نمرات آنان رضایت بخش نبود. به طوری که به عنوان نمونه در یکی از کلاس ها  میانگین نوبت اول برابر 13.88 با انحراف معیار 3.14 شده بود.  چنین مشکلی را در کلاس حس می کردم و در صدد حل آن بودم.

تاريخچه آموزش دانش اقتصاد

تاریخچه آموزش دانش اقتصاد

آموزش اقتصاد از دیر باز مورد توجه بوده است. فرهنگ ها، ایدئولوژیها و تمامی تمدنها و ادیان بشری و الهی به انحاءمختلف، تلویحا" و تصریحا" و در قالب آموزه های مختلف اخلاقی، فلسفی،عرفانی و فقهی – حقوقی، تعالیم اقتصادی خود را به پیروان و وابستگان خود آموزش داده و رفتارهای اقتصادی آنها را مدیریت کرده اند.  در تاریخ پس از رنسانس معروف است که خانواده های اصیل فرانسوی و انگلیسی برای فرزندان خردسال خود دایه هایی جهت تربیت اقتصادی استخدام می کردند. درقرن هیجدهم  یکی از معاصرین اقتصاددان معروف " ریکاردو"  در نامه های خود چنین اظهار می کند که افراد و خانواده های متشخص پیش از آنکه پرستاری برای فرزندان خود استخدام کنند از آنان در مورد اینکه آیا می توانند علم اقتصاد را به کودکان تدریس کنند یا نه، سوال می کردند. کتابهایی چون "گفتگو درباره دانش اقتصاد" تالیف خانم مارست در سال 1816 و " تصاویر دانش اقتصاد" در نه جلد و مشتمل بر سی داستان، تالیف دوشیزه مارتینو در سالهای 1834-1832 (ژید و ریست، 1370) ،  نمونه هایی هستند که از یک جریان عمیق فرهنگ سازی و مدیریت و مهندسی رفتارهای اقتصادی در متن جامعه اروپای آن روز حکایت می کنند.

در اواخر قرن هیجدهم این اسقف جیمز مدیسون (James Madison)، رئیس کالج  "ویلیام و ماری" بود که اقتصاد سیاسی را در برنامه مطالعات اجتماعی کالج خودش وارد کرده و کتاب شهیر “ثروت ملل”  را به عنوان متن درسی مورد استفاده قرار داد. شاید بدین طریق اسقف مدیسون  را بتوان اولین مدرس و طراح برنامه درسی اقتصادی نام برد که دانش اقتصادی  را به عنوان عنصری مهم و بنیادین  در طراحی محتوای آموزشهای عمومی معرفی کرد. (Leamer 1950, P.20)

یک قرن بعد یعنی در سال 1885 میلادی انجمن اقتصاد آمریکا (AEA)(American Economic Association) به عنوان اولین نهاد رسمی که مؤسسان کشیش آن  به آموزش اقتصاد علاقه نشان می‌دادند، آموزش و تربیت اذهان عمومی نسبت به ادبیات و سوالات مبتلابه اقتصادی را یکی از اوصاف اصلی خود عنوان کرد.

AEA از همان بدو تشکیل، مأموریت آموزشی خود را عملی کرد. سومین مجموعه منشورات انجمن که در سال چهارم تأسیس آن منتشر شد  و مجموعه مقالات دومین گردهمایی سالانه این انجمن در سال 1887، با ورود در مباحثی چون مساله دروس آمار به موضوع اصلاح برنامه‌های درسی کالج ها و دانشگاه‌ها در این زمینه پرداخت. (Wright 1889) همچنین در گردهمایی سالانه بعدی دیویی طی مقاله ای به موضوع طراحی آموزشی مطلوب دروس آمار در کالج ها توجهی مضاعف نشان داد. (Dewey 1889)

در سال 1890 سیمون پاتن (Simon Patten)، ریاست آتی انجمن، مقاله “جایگاه آموزشی اقتصاد سیاسی”  را به رشته تحریر درآورد که به نوبه خود اثری مؤثر و جریان ساز در تاریخ الگوهای آموزشی اقتصاد محسوب می‌شود. (Pattan, 1891). این مقاله حتی امروزه پس از گذشت سالیان متمادی حاوی نکات آموزنده و بدیع بوده و ارزش خواندن دارد. پاتن در این مقاله بر این نکته استدلال می‌کند که آموزش اقتصاد می‌باید جایگزین نقش دروس ریاضیات و فیزیک در تربیت توانایی و تفکر نقاد و استدلالی گردد. وی همچنین آموزش اقتصاد  را در مقام آموزش دانشی عاری از ابعاد اخلاقی و سیاسی آن توجیه می‌کرد. (1891، Publications)

در همین ایام بود که اساسنامه انجمن اقتصاد (AEA)، با هدف تأسیس کمیته‌ای دائمی در باب “آموزش اقتصاد سیاسی” مورد تجدیدنظر قرار گرفت  و این دومین کمیته‌ای بود که به نحو تخصصی مسأله برنامه‌های درسی اقتصاد را مورد توجه قرار می‌داد.

در سال 1897 سومین کمیته نیز به این مجموعه افزوده شد. این کمیته تخصصی، در پی بررسی مسائل مربوط به “آموزش تاریخ اقتصادی” تشکیل شد. همچنین گردهمایی سالانه انجمن در آن سال دو میزگرد مهم در باب آموزش اقتصاد با عناوین " رابطه آموزش تاریخ اقتصادی با آموزش اقتصاد سیاسی"  و  "روشهای آموزشی اقتصاد" برپا کرد که مباحثات آن منتشر شد. (Economic Studies, 1898). والتر ویلکاکس (Walter Willcox)، دبیر وقت انجمن، علت اهتمام روزافزون و بیش از پیش AEA  به آموزش اقتصاد را در ارتقاء نسبت اعضای مرتبط با مراکزآموزش از یک چهارم در سال 1886، به یک سوم در سال 1889 دانسته و در نهایت به کسر  چهار پنجم معلمان و مدرسان در مجموعه اعضای انجمن اشاره می‌کند که انجمن را در عمل به یک مجمع آموزشی تبدیل کرده بود. (Willcox, 1899)

    کم کم و در اواخر قرن نوزدهم دانش اقتصادی یا اقتصاد سیاسی، خود را به عنوان یک رشته و حیطه آموزشی مستقل در کنار حیطه‌هایی چون فلسفه، ریاضیات، تاریخ و سیاست مطرح کرده و جای پای خود را در برنامه‌های درسی اکثر کالج ها و دانشگاه‌ها محکم کرد. در عین حال و در نتیجة پدیده فوق، به تدریج مسائل و مشکلات مربوط به آموزش اقتصاد و سوالات و ابهامات مربوط به جایگاه مناسب این دانش در برنامه درسی نیز نمایان شد. البته بحث بر سر این مسائل خود موجبات فراهم آمدن استحکام بیشتر و روزافزون جایگاه دانش اقتصاد به عنوان یک رشته مستقل در برنامه‌های درسی را در پی داشت.

     در همین مرحله بود که توجه متولیان برنامه‌ریزی درسی در حیطه اقتصاد به مقطع دبیرستان معطوف شد. در سال 1899 فردریک کلاو (Fredrick Clow)  نوشته‌ای بلند بالا از خود بر جای گذاشت که در آن به توصیف آموزش اقتصاد در مدارس دبیرستانی می‌پرداخت. در این مقاله وی ضمن ارائه بحثی دقیق و تفصیلی در خصوص اهمیت و جایگاه آموزشی دانش اقتصاد، این سوال را مطرح ساخت که آیا اساساً آموزش اقتصاد را می‌توان در مقطع دبیرستان به نحوی سودمند و مؤثر آموزش داد.

 بنظر وی دو عنصر مهم را می توان در این مسأله، واجد نقش دانست.  اول ظرفیت دانش‌آموزان به عنوان یادگیرنده و دوم قابلیت و صلاحیت معلمان به عنوان یاددهنده. برخی در این میان جانب عنصر اول را گرفته و معتقد بودند که دانش‌آموز دبیرستانی فاقد  رشد ذهنی لازم جهت درک و دریافت ابعاد شناختی و مهارتی دانش اقتصاد است. کاپن (Capen) رییس کالج تافتس (Tufts Collage) از جمله کسانی بود که ظرفیت ذهنی یادگیرندگان دبیرستانی را زیرسوال می‌برد. وی ضمن مخاطب قرار دادن عقلانیتی که در تلاش است تا اقتصاد را به اذهان نارس (اصطلاحی که وی در گفتار خود مورد استفاده قرار می دهد)، آموزش دهد، چنین می‌گوید: “سوال جدی اینجاست که اذهان یادگیرندگان در مقطع دبیرستان به چه میزان توانایی و قابلیت نیل به سطوح دقیق و لازم مربوطه را دارند، و یا چه مقدار از آنچه به ایشان آموزش داده می شود رامی‌توانند در زندگی آتی خود به نحو سودمند و مفید بکار گیرند. (Clow 1899, 199)

بر خلاف کاپن برخی دیگر ضمن پذیرش محدودیت‌های موجود در ابعاد آموزشی، معتقد بودند با بذل عنایت کافی به روشهای تدریس و ابعاد مختلف فرایند یاددهی- یادگیری، مشکل خاصی در طرح و آموزش مباحث علمی به اذهان دبیرستانی، از هر رشته ای که باشد، نیست.

آنچه در مجموع این مناقشات و مباحثات در اذهان جمعی متخصصان آموزشی نقش بست  این بود که می‌توان دانش اقتصاد را با موفقیت در سطوح دبیرستانی آموزش داد، به شرط اینکه این مهم توسط مدرسان و معلمانی ماهر و آماده انجام شود. خود “کلاو” عملا نیز وارد این عرصه شد و به تجارب عملی جالبی نیز دست یافت. فی المثل دریافت که در کسب نتیجه تفاوت معناداری بین نمرات دانش آموزان دختر و پسر وجود دارد به نحوی که دختران نتایج ضعیف‌تری را از خود نشان می‌دادند. نتیجه این مطالعات و تجارب، مجموعه راهکارها و پیشنهادات آموزشی بود که وی از چگونگی آموزش مؤثر و کارآمدتر از دانش اقتصاد ارائه می‌داد و هنوز هم مفید فایده است. کتابشناسی ارزشمند وی از بیست و هشت کتاب و مقاله در باب آموزش اقتصاد و بیست و سه متن درسی، به عنوان ضمیمه، گنجینه ای از منابع و مراجع مهم را در پیش روی ما قرار می دهد.