« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

مقدمه

علم دینی رابط انسان با خداست، او باید در درجه اول علوم دینی را در خود به صورت ملکه داشته باشد نه علم محض، هم چنین قبل از تعلیم به تهذیب و تنویر خود و دیگران بپردازد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرماید: همانطور که معلم دینی فقط اگر بخواهد علوم دینی را یاد بدهد و توجه به اخلاق دینی نداشته باشد توجه به سازندگی این طفل یا این جوان نداشته باشد این غائله به بار می‌آورد و کشور را به تباهی می‌کشد، معلم علوم دینی نیز چنین است. [4]

برخی از عوامل بر انگیزاننده از طرف معلم عبارت‌اند از

1-  هدف از تدریس برای معلم کاملاً روشن و آنرا برای دانش آموزان بازگو کند.

2- رفتار معلم باید در حد امکان با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت‌ها دوستانه و برادرانه و متکی بر نفس باشد تا در دانش آموزان نفوذ کند.

3- ایجاد رقابت سالم و متعادل در بین دانش آموزان، به شکلی که رقابت‌های انفرادی از بین برود و دانش آموزان عوض گروه‌ها با هم به رقابت بپردازند، کار گروهی موجب کاهش رقابت انفرادی می‌شود. [5]

4- انگیزش مثبت ((تعیین جوایز و تقدیر و ...)) موجب تسریع پاسخ‌های مطلوب می‌شود در حالیکه انگیزش‌های منفی (ترس از تنبیه و ...) معمولاً یادگیری را کند و به تعویق می‌اندازد. [6]

5- انگیزش زمانی کاملاً مؤثر است که دانش آموزان خود در تعیین و بر قراری هدف‌ها دخالت داشته باشند و همچنین یاد گیرنده، بین آنچه یاد می‌گیرد و هدف‌های خود رابطه ای مشاهده کند. [7]

6- تحقیقات نشان داده است موقعی که دانش آموزان احساس خوبی در باره یک معلم دارند درس مربوطه را بیشتر مطالعه کرده، توجه بیشتری به درس می‌کنند، لذا معلمان باید با مطالعه به کلاس رفته که این باعث کاهش اضطراب و احاطه کافی آن‌ها به مطلب و درس می‌شود، ظاهر تمییز و ساده باعث جذب فراگیران و برعکس ظاهری کثیف و ژولیده و نا مرتب تدریس خوب را هم بی اثر خواهد کرد.

7- تغییر لحن صدا و پرهیز از صدای یکنواخت، عدم تغییر لحن و طنین یکی از عوامل حواس پرتی، چرت زدن و خمیازه کشیدن مخاطب است، پس سخن معلم باید قاطعانه، مؤدبانه، شاد و آرام باشد تا تدریس جاذبه بیشتری داشته باشد.

کلام و طنین در مجموع 45 درصد اطلاعات ما را منتقل می‌کنند در حالی که 55 درصد اطلاعات از طریق حرکات انتقال می‌یابند که بیشتر از همه به حرکات موزون و هماهنگ دست مربوط می‌شود و پس از آن به تغییر چهره، قیافه و (حرکات عضلات صورت) و تغییر حالت و ژست یا تغییر مکان مرتبط است.

8- استفاده از روش‌های تدریس فعال و نوین در کلاس دینی باعث تقویت فراگیری درس مربوطه       می‌شود زیرا در این روش‌ها ذهن فعال می‌شود و معلم شرایط را مساعد کرده و راهنما و هادی است،   مهارت‌های ذهنی از قبیل، کاربرد، فهم تجزیه و تحلیل تقویت می‌گردد چون یادگیرنده، فعالیت ذهنی و عمل می‌کند، روابط بین گروهی تقویت می‌شود و اعتماد به نفس افراد تقویت می‌شود و کاوشگری تحقیق در افراد پرورش می‌یابد و روح خلاقیت از طریق تدریس تقویت می‌شود.

دکتر سیف در کتاب روانشناسی پژوهش معتقد است که بهترین راه ایجاد علاقه در دانش آموزان بهبود شرایط یادگیری و افزایش سطح کیفی و روش‌های آموزشی است لذا ایشان فنون زیر را در بالا بردن انگیزش مؤثر می‌داند:

الف – اهداف آموزشی را برای دانش آموزان بیان نماید.

ب- از تشویق‌های کلامی چون خوب، عالی، احسنت، آفرین پس از عملکرد درست دانش آموزان از تدابیر مؤثر آموزشی است. ولی تشویق پیش از حد اثرش را از دست می‌دهد.

ج – از آزمون‌ها و نمرات به عنوان وسیله ای برای دادن بازخورد به دانش آموزان درمورد نحوه عملکرد و میزان یادگیری آنان است نه به عنوان وسیله ای جهت ارعاب و تنبیه آنان.

د – از خاصیت برانگیختگی مطالب استفاده شود که سبب تحریک حس کنجکاوی یاد گیرنده در او و ایجاد انگیزه می‌شود.

ه – مطالب آموزشی را از ساده به دشوار ارائه دهید. که باعث موفقیت دانش آموزان و انگیزش آنان را افزایش می‌دهد.

و – معلم باید از ایجاد رقابت بین دانش آموزان که به کسب موفقیت در معدودی از آنان و شکست اکثریت می‌انجامد جلوگیری کند. به عنوان مثال برای جلو گیری از ایجاد رقابت ناسالم میان دانش آموزان در       بحث‌های کلامی، معلم باید در جریان بحث پس از گفتن نام دانش آموزان به طرح سؤال بپردازند، نه اینکه ابتداء سؤال را طرح کند و بعد از کلاس بخواهد تا هر که می‌تواند به طور داوطلبانه به سؤال او جواب دهد.

ز – هنگام آموزش مطالب تازه از مثال‌های آشنا استفاده کنید و هنگام کاربرد مطالب آموخته شده از موفقیت‌های تازه استفاده نماید، این اقدام به جریان یادگیری سرعت می‌بخشد.

ح – به دانش آموزان مسائل و تکلیفی بدهید که نه خیلی ساده و نه خیلی دشوار باشد. سطح مسائل و تکالیف درسی باید منطبق بر سطح توانایی یاد گیرنده باشد.

ط- تا آنجا که ممکن است مطالب درسی را به صورت معنی دار و در ارتباط با موفقیت‌های واقعی زندگی ارائه دهید و در حد امکان در انجام فعالیت‌های آموزشی به یاد گیرندگان آزادی عمل بدهید، معلم باید فرصت یادگیری اکتشافی را برای دانش آموزان فراهم کند، تا دانش آموزان خود به کشف معنی مطالب بپردازند. [8]

همچنین آموزش بصورت غیر مستقیم تاثیرش بیشتر از آموزش مستقیم است لذا استفاده از داستان، شعر، نمایشنامه و شرح حال بزرگان توصیه می‌شود.

استفاده از شیوه قصه گویی و داستان، در تدریس دینی و قرآن می‌تواند در تفهیم به بچه‌ها کمک کند و مانع خستگی آنان شود، که معلم باید با لحنی آرام و سنجیده و مناسب سخن گوید و به فراگیران توجه و نگاه یکسان داشته باشد و عدالت آموزشی را در همه حال حفظ کند. [9]

اهمیت و فایده روش‌های تدریس فعال درس دین و زندگی

قبل از این گفته شد یکی از عواملی که موجب ایجاد علاقه و انگیزه و رغبت در دانش آموزان می‌شود روش تدریس فعال است، در روش تدریس فعال به دانش آموزان فرصت درست فکر کردن و روش حل مسأله با کمک یکدیگر، بحث و مباحثه پیرامون مسائل درس داده می‌شود دانش آموز به فعالیت و تکاپو می‌افتد و از حالت انفعال محض و صرفاً سکوت و گوش دادن خارج، از قوه فکر و اندیشه‌اش بهره می‌گیرد و تدریس از یکنواختی و معلم محوری به ارتباط و تعاملی دو سویه و فعال بین معلم و دانش آموزان و خود دانش آموزان با هم تبدیل می‌شود، در روش‌های تدریس فعال یادگیری عمیق تر و پایدار تر از روش تدریس سنتی و معلم محوری (سخنرانی) است.

در روش تدریس معلم محوری (سخنرانی) غالباً معلمان فعال و دانش آموزان منفعل‌اند، تعامل اندکی بین معلم و دانش آموز وجود دارد زیرا یادگیری صرفاً از طریق قوای شنوایی و به مقدار کم بینایی است و چون دانش آموزان فعالیت و تحرک کمتری دارند و کمتر از قوای فکر و اندیشه خود استفاده می‌کنند پس از مدت کوتاهی دچار خستگی و بیحالی می‌شوند، گویا کلاس برای آن‌ها حکم زندانی را دارد که به اجبار در آن گرفتار شده‌اند، لذا پس از مدتی دست‌ها یکی پس از دیگری به هوا بلند می‌شود آقا اجازه دهید بیرون رویم برای فلان کار و یا با کسالت و سکوت در حالیکه فکر و روح آن‌ها خارج از کلاس است معلم را نگاه می‌کنند و گوش می‌دهند، در حالیکه چیزی یاد نمی‌گیرند و از درس و کلاس و مدرسه متنفر و بیزار می‌شوند، روش یادگیری آن‌ها غالباً حفظ و به حافظه سپردن و امتحان را با موفقیت گذراندن و پس از امتحان فراموشی           آموخته هائیست که به حافظه سپرده‌اند، نتیجه این نوع تدریس عدم تحقق اهداف و انتظارات                آموزش و پرورش ازتدریس دینی و قرآن است که غالباً ً به انواع نگرش‌های غلط و انحرافی منجر و دین گریزی و ضعف ایمان و عدم پایبندی به موازین اخلاقی از نتایج تأسف بار آن خواهد بود، اگر می‌خواهیم تدریسی موفق داشته باشیم و به اهداف مورد نظر دست یابیم در درجه اول رضایت ذات اقدس باری تعالی را جلب نمائی‌ام و از طرف دیگر دانش آموزان راضی، و خود نیز از نظر وجدانی راضی باشیم باید به فکر تغییر اساسی در نحوه تدریس خود باشیم، موفقیت در این امر نیازمند همتی والا و بکار گیری مدیریتی توانا و در آمیختن علم و هنر درست اندیشیدن و صبر و شکیبایی و نظارتی مستمر است که در صورتیکه به حساسیت شغلی خود و تعهد دینی و اخلاقی که در پیشگاه خدا داریم واقف باشیم کاری سهل و آسان خواهد بود و هدفی است دست یافتنی، نتیجه آن تربیت دانش آموزانی متعهد، مؤمن به دین، قرآن و خدا و پیامبر و اهداف و آرمان‌های نظام اسلامی خواهد بود و بهترین توشه راه و ثمره عمر ما نیز خواهند بود.

لذا در اینجا برای آشنایی دبیران محترم دین و زندگی به تعدادی از روش‌های تدریس فعال درس دین و زندگی می‌پردازیم و هر یک از آن‌ها را مختصراً شرح می‌دهیم، لازم است یادآوری شود که آنچه در اینجا گفته می‌شود همه روش‌های فعال تدریس نیست، ممکن است دبیران محترم با ابداع و خلاقیت‌های خود    روش‌های دیگری را نیز مد نظر داشته و در کلاس به کار ببرند، مهم این است که روش تدریسی را در کلاس پیاده کنیم که توأم با فعالیت، بهره گیری از فکر و اندیشه بحث و مباحثه،‌ خلاقیت، ابتکار و حرکت و تکاپوی دانش آموزان باشد.