نمونه وظایف کارشناس بودجه و برنامه
تاریخچه بودجه و برنامه...
میان عواید دولت و سلطنت امتیاز و تفاوتی نبود . مردم صاحب مجلس و پارلمان نبودند . شاه شخصی به نام وزیر دفتر ( وزیرمالیه) را مامور میساخت تا بودجه کشوررا تنظیم کند . در هر استان و شهری مسوول دولت به نامم مستوفی بود که دفاتری به نام کتابچه داشت . بودجه مرکزوشهرستانها به وسیله مستوفی ان تهیه میگردید . بودجه هر شهرستان عنوان کتابچه آن شهرستان را داشت . مسوول هرکتابخانه در مرکز یک نفرمستوفی بود و ممکن بود یک مستوفی کتابچه چند شهرستان را تهیه کند . این مستوفی ان عده ای کارمند داشتند که به " میرزا قلمدان " مصطلح بودند و کارشنان ثبت و نگهداری دفاتر بود . رئیس مستوفیها، مستوفی الممالک بودکه وزیرمالیه بود .
با انقلاب مشروطه، در زمینه بودجه قوانینی رواج یافت که عمدتا از قوانین بودجه فرانسه نشات میگرفت . بر طبق قانون اساسی و متمم آن ظاهرا مجلس محور قدرت قرار گرفت و تصویب بودجه به مجلس واگذار شد.
به مانند بسیاری از خدمات مالی دیگر مهد سیاست های بودجه ای در انگلستان پایه گذاری شد به ترتیب زیر:
1- در سال 1215 م مقرر شد که مالیات ها قبل از اجرا به تصویب دولت برسد.
2- در سال 1344 م نظارت پارلمان بر مخارج عمومی و تصویب درآمدها و هزینه های دولت شروع شد.
3- درسال 1616 م این نظارت ها با مخالفت سلطنت طلبان مواجه شد. اما در این سال باتصویب لایحه ی حقوق حق مزبور برای پارلمان تثبیت شد و از آن سال تا حال در کشور انگلستان (انگلیس) بودجه توسط مجلس مصوب می شود در فرانسه پس از انقلاب کبیر و در سال 1789 م حق تصویب مالیات به پارلمان داده شد و حق تصویب و نظارت بر اجرای بودجه از دهه ی پایانی قرن نوزده پیش بینی شد. در آمریکا تصویب قانون بودجه و اجرای آن که بر اساس نظر پارلمان انجام می شود از سال 1914 م اجرا شد.
ایران: قبل از مشروطه هر شهرستان برای خود بودجه ای جدا داشت که بر اساس دیدگاه های امیرکبیر و به وسیله ی مستوفیان زیر نظر وزیر عالیه تنظیم می شد در مرکز کشور هم بودجه ای جدا تهیه می شد که بیشتر اختصاص به امور نظامی و دربار پادشاه بود با پیروزی انقلاب مشروطه حق تصویب و نظارت بر بودجه در صلاحیت مجلس شورای ملی قرار گرفت.
14116000 درآمد
صنیع الدوله تنظیم کرد
14118000 هزینه
تا سال 1320 به هر بودجه ای صنیعی می گفتند.
روش بودجه ریزی صنیع الدوله ی هدایت تا سال 1328 ادامه یافت که پس از آن با تاسیس سازمان بودجه نحوه ی بودجه ریزی در ایران متفاوت شد.
به طورمثال: سرفصل هزینه ها به دو دسته ی هزینه های عمرانی و هزینه های جاری تقسیم شد که مرجع تهیه و تنظیم بودجه ی عمرانی سازمان برنامه بودجه بود که عمدتاً این هرینه های عمرانی از محل درآمد نفت و وام های خارجی تامین می شد.
وزارت اقتصاد (مالیه) مسئول هزینه های جاری کشور چون درمان ارتش و پرداخت حقوق کارکنان دولت بود که معمولاً از محل درآمد های مالیاتی تامین می شد در سال1343دفتر مرکزی بودجه زیر نظر نخست وزیری تاسیس شد که به این ترتیب تهیه و تنظیم بودجه توسط این دفتر صورت می گیرد که بعدها به سازمان برنامه بودجه پس از انقلاب سازمان مدیریت و برنامه ریزی تغییر نام یافت.
به صورت مشخص قبل از انقلاب مشزوطه تلاش هایی برای شفافیت بخشی به دخل و خرج دولت وجود داشت که نقش دو نفر در تاریخ قبل از مشروطه از بقیه پررنگ تر است.
1- خواجه نصیرالدین طوسی 2- امیر کبیر
خواجه نصیر الدین طوسی در کتابی اصول دریافت و مصرف مالیات ها را تدوین کرد که تقریباً همان هایی بود که در قرن 18 م توسط آدام اسمیت بیان شد.
امیر کبیر هم در دوره ی صدارت خود جزوه ی جمع و خرج را به عنوان مبنای تصمیم گیری مالی دولت خود تهیه کرد این جزوه پس ار تصویب در کابینه به حکام محلی برای اجرا ابلاغ می شد در ایران زمان امیر کبیر نزد حکام محلی یک متوفی بود که با اختیار تام به دخل و خرج حکومت محلی نظارت می کرد و پس از اجرای بودجه نتایج را به پایتخت گرازش می کرد.
در زمان قاجار امیر کبیر سعی کرد دریافت مالیات ها را جنبه ی علمی ببخشد به همین دلیل رسم تیول داری تعطیل کرد.
ایشان برای نخستین بار قانون مالیات گیری از اصناف را تنظیم کرد و همچنین برای دریافت عوارض از زمین های کشاورزی حد مشخص کرد با توجه به شرایط محلی (قانون استیفا)
تعریف بودجه
تعریف بودجه: به یک تعبیر ساده بودجه عبارت است از بررسی درآمدها و هزینه های دولتها اما به مرور که علم
اقتصاد پیشرفت کرد و دولتها نیز براساس نظریه سیاسی دولت مدرن نقش های اجتماعی به عهده گرفتند
تعریف بودجه نیز تغییر کرد و به سند برنامه های دولت طی یک سال مالی تبدیل شد .
براساس اصل تفکیک قوای مونتسکیو و به وجود آمدن نهاد پارلمان در ساختار سیاسی دولت ها باعث شد که بودجه به سند کنترل دولت تبدیل شود و در نتیجه کار با دو هدف صورت می گیرد .
1 – قدرت دولت محدود به نظارت مجلس به نمایندگی از مردم شود .
2 – در تصویب بودجه بررسی های تخصصی صورت بگیرد که درآمدها و هزینه های یک سال آینده کشور در
چهارچوب برنامه ها صورت بگیرد و به موارد تعلق بگیرد که نیازمند جامعه است . علاوه بر این که تصویب بودجه
در پارلمان به صورت علنی انجام می شود که در نتیجه نخبگان ، رسانه های جمعی و عموم مردم در جریان
دخل و خرج دولت قرار می گیرند .
بودجه عمومی دولت شامل بخش های زیر است: