« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

تجربیات مدون نقش معلمان و مدرسه در پرورش خلاقيت و نوآوري در دانش آموزان

مقدمه

خلاقيت واژه‌ي بسيار مهمي است و پژوهشگران برداشت‌هاي مختلفي از خلاقيت دارند و بالطبع تعاريف مختلفي از آن ارائه كرده‌اند. تحقيقات نشان داده است كه همه انسانها قوه خلاقيت دارند بعضي در يك زمينه خلاقيت بيشتري دارند و برخي در زمينه‌هاي ديگر، معلمان خلاقيت را در دانش آموزان شكوفا كنند و يا از بين ببرند، بنابراين بايد محيط و فضاي مساعدي براي رشد و پرورش خلاقيت دانش آموزان فراهم آورد.

بدون شك آينده هر جامعه‌اي را خلاقيت افراد آن جامعه مي‌سازد و در عصر دانايي محوري، كشوري مي‌تواند جايگاه مطلوب در كهكشان رقابتهاي اقتصادي فرهنگي و اجتماعي داشته باشد كه روي آموزش و پرورش خلاقيت به دانش آموزان خود سرمايه گذاي كند، زيرا بنابرنتايج تحقيقات مختلف و برخلاف تصورهاي غلطي كه خلاقيت را ذاتي مي‌دانند، خلاقيت امري اكتسابي است.

وظایف نظام آموزشی در مورد خلاقیت دانش آموزان

يكي از وظايف بسيار مهم نظام آموزشي كشور آموزش خلاقيت به دانش آموزان است. براي آموزش خلاقيت روشهايي وجود دارد كه به بعضي از آنها اشاره مي‌شود:

1 – تجارب دانش آموزان را به موقعيت خاص محدود نكنيم، كارهاي بديع و تخيلات كودكان را تشويق كنيم، سئوال‌هايي را مطرح كنيم كه مشوق تفكر باشد و از تكرار روشهاي معمول و متداول بپرهيزيد.سئوال‌هايي كه راه‌حل‌هاي متعددي داشته باشد.

2 – براي طرح سئوال‌هاي غيرمعمول و بديع ارزش قائل شويم، دانش‌آموزان را تشويق كنيم تا سئوال‌هاي گوناگوني بپرسند. فراتر از اطلاعات و دانش هاي معمول گل كنند و راه هاي مختلف براي مسائل پيشنهاد دهند. آنها را در اظهار انديشه‌هاي اصيل و بديع تشويق كنيم، با نظرهاي غيرمتداول و تازه آنها با خوشرويي و احترام برخورد كنيم، حتي اگر فراتر از تصورات ما معلمان باشد.

3 – براي خودآموزي و يادگيري اكتشافي فرصت‌هايي را در اختيار آنها قرار دهيم. يكي از ويژگيهاي افراد خلاق استقلال شخصي و توانايي پيدا كردن راه حل مسائل به طريق اكتشافي و از راه خودآموزي است. اگر تنها حفظ كردن مطالب و راه حل‌هاي قالبي مورد تاييد معلمان باشد، دانش آموز به حفظ مطالب تشويق خواهند شد، اما اگر انديشه‌هاي بديع تاييد شود، دانش آموز به فعاليت‌هاي خلاق روي خواهد آورد. مهم اين است كه فكري تازه و كشفي جديد به وقوع به پيوندد .

4 – نسبت به تفاوتهاي فردي دانش آموزان با احترام برخورد كنيم. برخورد درست معلمان با دانش‌آموزان در رشد استعدادهاي خلاق آنها تاثير فراوان دارد. از وادار كردن دانش آموزان به رقابت چشم و هم چشمي با يكديگر بپرهيزيم.

زيرا هريك از دانش‌آموزان استعداد خاص خود را دارد كه او را از ديگري متمايز مي‌كند. در پرورش اين استعدادهاي ويژه دانش‌آموزان بكوشيم.

5 – از روشها و فنونهاي ويژه براي بالا بردن سطح استعدادهاي خلاق استفاده كنيم. تعدادي از روشها و فنون آموزشي وجود دارد كه استفاده از آنها در پروراندن استعدادهاي خلاق بسيار موثر است؛ مانند روش بارش مغزي آموزش مهارتهاي پژوهشي كه اجراي اين روشها منجر به ايجاد تفكر خلاق و نوآورانه در دانش‌آموزان مي‌شود.

پژوهش در عمل معلم پژوهنده و تأمين و تربيت پژوهشگر

در اوضاع و احوالي که روحيه سوداگرانه و سودجويانه حاکم بر زمانه، روحيه مطالعه و پژوهش را تحت الشعاع خود قرار داده است و نيز در شرايطي که رسانه هاي غيرمکتوب مثل تلويزيون، ويديو، اينترنت، شبکه هاي ماهواره اي و...به طور چشم گيري وارد زندگي مردم شده، به ناگاه برنامه معلم پژوهنده در آموزش و پرورش ظهور و نمود قوي پيدا نمود و موفق شد بسياري از معلمان و دست اندرکاران آموزش و پرورش را به سوي خود جذب کند و آنها را از حالت ايستايي به پويايي درآورده و بر اين گفته که عنوان مي شد:«پژوهش فقط مختص به آدم هاي دانشگاهي و دانشمندان است و هرکس نمي تواند پژوهش کند»خط بطلان کشيد و باعث تحول اساسي درنظام تحقيق و توسعه گرديد.

بايد اذعان نمود که طرح معلم پژوهنده يکي از محورهاي تحول در آموزش و پرورش است که توانسته است سال به سال، بلکه روز به روز بر تعداد علاقه مندان خود بيفزايد و انبوه زيادي از فرهنگيان را به سوي مطالعه و تحقيق سوق دهد که مسلماً پژوهش هاي آکادميک و مرسوم دانشگاهي نمي توانست در اين مدت کوتاه چنين موفقيت بزرگي را کسب نمايد.

بر اين باورم که يافته هاي پژوهش مرسوم دانشگاهي الهام بخش و محرک کارهاي پژوهشي در کلاس درس و ...است و پژوهش هاي کلاسي و پژوهش هاي دانشگاهي لازم و ملزوم يکديگرند.اين مقاله که با اهداف بررسي و تحليل برنامه معلم پژوهنده و جايگاه آن در آموزش و پرورش به رشته تحرير درآمده، اقدام پژوهي را يکي از محورهاي مهم تحول در آموزش و پرورش دانسته است و آن را از زواياي گوناگون مورد تجزيه و تحليل قرار داده است.

ضرورت و اهميت برنامه معلم پژوهنده در تحول آموزش و پرورش

پژوهش سبب رشد علمي و فرهنگي مي شود و انسان را از جهل و ناآگاهي به علم مي رساند و حقايق و واقعيت ها را آشکار مي کند و راه را براي حل مسايل و مشکلات پيچيده هموار مي کند(فضلي خاني، 85)درباره اهميت و ضرورت پژوهش در عمل در آموزش و پرورش مي توان به موارد زير اشاره نمود.

1-مناسب ترين راه براي حل مسأله است.

بسياري از دست اندرکاران، از جمله معلمان و ديگر کارکنان آموزشي مي توانند از اين راه بسياري از مسائل مربوط به کلاس و مدرسه را کاهش يا حل کنند.

2-نوعي آموزش حين خدمت است.افراد درگير در پژوهش، مثل معلمان و مديران در حين پژوهش به مهارت ها و دانش هايي دست مي يابند که قبلاً به آن آشنا نبودند.

3-پاسخ گويي علمي، چون گستره وسيعي از افراد درگير پژوهش مي شوند، پاسخ گويي به مسائل موجود صورت علمي پيدا مي کند، عوام زدگي و راه حل هاي غيرمنطقي جاي خود را به راه حل هاي علمي و منطقي مي دهد.همگان تلاش مي کنند تا براي پاسخ گويي به مسائل راه علمي و منطقي پيش گيرند.

4-دوري از نخبه گرايي:در اين روش همه دست اندرکاران وارد عرصه پژوهش مي شوند و پژوهش از انحصار افراد کارشناس و نخبه بيرون مي آيد و عمومي مي شود.

5-پژوهش براي ارتقاي سطح علمي، امروزه، توجه به امر پژوهش جهت ارتقاي سطح علمي معلمان و دانش آموزان امري بسيار لازم و ضروري است، ضرورتي که موجب تغيير نظام آموزشي از کتاب محوري به پژوهش محوري و همچنين باعث ايجاد روش هاي علمي در فرآيند ياددهي-يادگيري مي گردد که در نهايت به تحول در آموزش و پرورش مي انجامد، طرح معلم پژوهنده اين تحول را تسريع مي کند.

6-اصلاح وضع نامطلوب.هدف اساسي در اين روش اصلاح وضع نامطلوب و کاهش مسائل است.

7-نزديکي نظر و عمل.چون در اين روش هدف نهايي بهبود و اصلاح عمل است و هر عملي نيز بر بنياد نظري انجام مي گيرد، در اين رويکرد، بيش از ديگر روش ها فاصله نظر و عمل کم مي شود.

8-نوآوري و دانش افزايي.چون در اين روش به دنبال حل مسأله هستيم، احتمال اين که به نوآوري هايي دست يابيم، بيشتر است.به سخن ديگر، ضمن جست و جوي راه هاي مناسب براي حل مسأله اين امکان نيز وجود دارد که پژوهنده به راه هاي نو و خلاقانه دست يابد(قاسمي پويا، 83)

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
وظایف نظام آموزشی در مورد خلاقیت دانش آموزان    ۶
پژوهش در عمل معلم پژوهنده و تأمین و تربیت پژوهشگر    ۳
ضرورت و اهمیت برنامه معلم پژوهنده در تحول آموزش و پرورش    ۴
اهداف، چگونگی و روش اقدام پژوهی در ایجاد تحول در آموزش و پرورش    ۶
چیستی و چرایی معلم پژوهنده و پژوهش در عمل    ۸
برنامه معلم پژوهنده در آموزش و پرورش و چالش های پیش روی معلمان    ۱۱
نقش مدرسه در رشد و تکامل دانش‌آموزان    ۱۵
ویژگی های مدرسه خوب    ۱۷
ویژگی های مدرسه خوب (از لحا ظ کالبدی و سخت افزاری)    ۱۸
راه کارها و پیشنهادات    ۲۰
چگونه دانش آموز خلاق می شود    ۲۴

عوامل موثر بر خلاقیت    ۲۸
ویژگی های افراد خلاق    ۳۰
موانع بروز خلاقیت    ۳۱
آموزش و پرورش و خلاقیت    ۳۴
ویژگی‌های دانش آموز خلاق    ۳۶
روش‌های ایجاد تفکر خلاق    ۳۹
روابط انسانی در مدارس باعث پیشرفت می شود    ۴۶
ا صول مهم درایجاد روابط حسنه از سوی مدیر مدرسه    ۴۹
راه ایجاد رابطه حسنه با معلمین (کارکنان)    ۵۳
منابع    ۵۵

منابع:

۱ـ روانشناسی رشد، علی اکبر شعاری نژاد، انتشارات اطلاعات، تهران ۱۳۷۴

۲ـ تربیت ماهنامهی پرورشی وزارت آموزش و پرورش سال ۲۱ـ شماره۴ ـ دی ۸۴ صفحات ۶۰ـ۶۲ نام مقاله «خلاقیت و زمینهسازی برای رشد آن» دکتر محسن ایمانی و افسانه رنجبر

۳ـ پیوند نشریه ماهنامهی آموزشی ـ تربیتی آبان ۸۲ـ صفحات ۳۸ـ۴۰ مقاله «راههای شناخت و شکوفایی خلاقیت در دانش آموزان» وجیهیه کمنییان

۴ـ تربیت ماهنامهی پرورشی وزارت آموزش و پرورش سال ۱۹ شماره ۲ـ آبان ۸۲صفحات ۴۷ـ۴۸ مقاله «شناخت خلاقیت» غزاله حشمتی

۵ـ تربیت، ماهنامهی پرورشی وزارت آموزش و پرورش ـ سال ۲۱ـ شماره ۶ـ اسفند ۸۴ صفحات ۴۰ـ۴۴ مقالهی «آموزش و پرورش و خلاقیت» زهرا صباغیان

۶- پیوند. نشریه ماهنامهی آموزشی ـ تربیتی ـ آبان ۸۳ـ شماره ۳۰۱ـ صفحات ۲۵ـ۲۶ مقاله «آیا میدانید چگونه میتوان کودکانی خلاق تربیت کرد؟» ترجمه و تالیف: سلحشور.