فایل ورد قابل ویرایش
ديباچه
دنياي امروز تا حد زيادي به نفت وابسته است. هواپيماها، كشتيها، قطارها و خودروها، از فرآوردههاي نفتي به عنوان سوخت استفاده ميكنند. در نيروگاهها، كارخانهها، ادارات و منازل براي تهيه انرژي و گرما، نفت را به خدمت ميگيرند. گرچه قسمت بيشتر نفت (حدود 85 درصد) براي تامين انرژي به كار ميرود، با اين حال حدود 15 درصد آن به سبب وجود انواع هيدروكربنها قابل تبديل به مواد گوناگوني از جمله پلاستيكها، كودهاي شيميايي، انواع داروها، حشرهكشها، پاك كننده و … ميباشد. بدين ترتيب صنعت پالايش نفت و تبديل و فرآورش تركيبات نفتي يا به عبارتي صنايع پتروشيمي، از صنايع بزرگ و مهم دنياي امروز به شمار ميروند. در اين ميان پالايش نفت خام به دليل تهيه و تدارك سوخت و انرژي و به عبارتي تامين انرژي چرخهاي صنعتي و اجتماعي كشور، از جايگاه خاصي برخوردار است و گسترش، نگهداشت و بهينهسازي آن چه از نظر سختافزاري و چه از نظر فكرافزاري داراي اهميت ميباشد. نكته داراي اهميت در ايجاد و ساخت پالايشگاهها، انتخاب جنس مواد و فلزات بهكار رفته در تاسيسات پالايشگاهي، طراحي واحدهاي پالايشي، موازنه جرم و انرژي، مطالعات اقتصادي جهت فروش برمبناي كيفيت فيزيكي و شيميايي، نوع فرآوردههاي لازم براي مصارف منطقهاي و ملي، مسائل مربوط به حفاظت محيط زيست كه مستلزم تهيه سوختهاي پاكتر ميباشد و ... بستگي به دانستن ماهيت شيميايي نفت خام دارد.
تركيب نفت خام و فرآوردههاي نفتي
نفتهاي خام داراي ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي هستند كه نه تنها از ميداني به ميدان ديگر بسيار گسترده ميباشد بلكه در همان ميدان نفتي نيز داراي مشخصات گوناگوني است. تعابير زيادي از طبقهبندي موجود است، با اين حال نوعي دستهبندي كه از ديدگاه اقتصادي حائز اهميت است تقسيمبندي نفت خام به سبك(Light) و سنگين (Heavy) ميباشد. از آنجايي كه اساساً نفت خام از مولكولهاي هيدروكربن تشكيل شده است، بنابراين وزن مخصوص با نسبت اتمي H به C(H/C ratio) به طور معكوس تغيير ميكند. وزن مخصوص براي نفت خامهاي گوناگون در محدوده 0.7 تا 1.0 ميباشد؛ كه اغلب به صورت درجه API( American Petroleum Institute) بيان ميشود كه مابين 5-70 متغيير است. همانطوريكه مشاهده خواهيم نمود روشن است كه اين تغيير، بازتاب تركيب خانوادههاي شيميايي است كه هر يك نسبت به ديگري داراي تفاوتهاي زيادي است.شكل 1 تنوع فرآوردههاي بهدست آمده از نفت را مطابق با دامنه تقطير و تعداد اتمهاي كربن نمايش ميدهد. البته ويژگي برشهاي بهدست آمده از نفتي به نفت ديگر بسيار گسترده است. يك نمونه خوب در اين باره برش بنزين است(يكي از برشها با تقاضاي تجاري بالا)؛ به عنوان نمونه يك نمونه نفت خام قطـر حدود 37 درصد حجمي بنزين ميدهد در حاليكه نفت خام Boscan تنها منجر به توليد 5/4 درصد بنزين ميشود.همه اين تفاوتها در شرايط توليد، حمل و نقل، ذخيرهسازي و پالايش متناسب با نوع نفت خام و فرآوردههاي مشتق شده از آن تاثير ميگذارد. بنابراين لزوم دانستن تركيب نفت خام با دقت هرچه ممكن ضروي مينمايد.
1) تركيبات خالص
نفت خام آميزهاي از تركيبات خالص است، اما تعداد آنها بيشمار بوده و شرح آنها در برشها با افزايش تعداد اتمهاي كربن مشكل است، بنابراين به طور خلاصه خانوادههاي گوناگون هيدروكربنها بدون پرداختن به شيمي آلي بررسي ميشود. بنابراين خواننده در صورت نياز ميتواند براي مطالعه در زمينه نامگذاري و ويژگيهاي اين تركيبات به منابع عمومي مراجعه نمايند.(Lefebvre, 1978).
1-1) هيدروكربنها (Hydrocarbons)
هيدروكربنها جزء اصلي نفت خام را تشكيل ميدهند. مولكولهاي آنها فقط شامل كربن و هيدروژن است. اين تركيبات با توجه به ساختارشان به گروههاي مختلف شيميايي تقسيم بندي شدهاند. با اين حال تمام ساختارها برپايه كربن چهارظرفيتي ميباشد.زنجيرههاي مولكولي كربن-كربن به صورت زير نمايش داده ميشود: