فایل ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب:

1-    چکیده گفتار

2-     پیش گفتار

3-     اهمیت پرورش میگو در ایران و جهان

4-     تاریخچه پرورش میگو در ایران

5-     برنامه های توسعه پرورش میگو

6-     پتانسیل و فرصت ها

7-     مشکلات و تنگناها

8-     پیشنهادات و راهکارها

9-     جمع بندی

.

1-     چکیده گفتار

پرورش میگو یکی از فعالیت های زیربخش کشاورزی است که در دو دهه اخیر رشد بسیار شتابنده ای در میان محصولات کشاورزی در سطح جهان داشته است. مطالعات ارزیابی منابع آب و خاک، حاکی از آن است که تمام شوره زارهای ساحلی جنوب کشور و بخشی از استان گلستان برای پرورش میگو بسیار مناسب و ارزشمند است. از دو دهه اخیر نیز که فعالیت پرورش میگو در ایران آغاز شده است مناسب آب، خاک و هوا برای سرمایه گذاران و کارشناسان به اثبات رسیده است.علیرغم مناسب بودن شرایط موجود برای فعالیت میگو، کمتر از 10درصد برنامه های توسعه دوم، سوم و چهارم کشور در این خصوص به بار نشسته و این در حالی است که با تحقق نیافتن برنامه های توسعه ناگزیر مدیران و کارشناسان در ابتدای هر برنامه جدید در سقف برنامه تجدید نظر نموده و مقدار تولید را در برنامه کاهش داده اند.پشتیبانی دولت نیز در این دو دهه متفاوت بوده و در برنامه چهارم به پایین ترین سطح خود تنزل نموده و تنها پرورش دهندگان سخت کوش، حرفه ای و با تجربه توانسته اند علیرغم کمبودها و تنگناها بر مشکلات غلبه نموده و تولید همراه با سود مناسبی داشته باشند. در سالهای اخیر بیش از 80درصد مزارع آماده برای پرورش میگو در جنوب کشور خالی مانده و پرورش دهندگان به دلایلی انگیزه ای برای فعالسازی پرورش میگو و بهره گیری از این امکانات آماده که همراه با سرمایه گذاری دولت و بخش خصوصی به ویژه در دهه 1370 بوده است، در پرده ابهام است.فعالیت پرورش میگو یکی از محدود فعالیت های زیربخش کشاورزی است که در برنامه های توسعه کشاورزی از اولویت برتری برخوردار بوده است زیرا اشتغال زایی، درآمد، ارزآوری، امنیت غذایی و آبادسازی مناطق دور دست و محروم از جمله ویژگی های غیر قابل انکار این فعالیت است. از طرف دیگر بهره گیری مناسب از شوره زارهای ساحلی جنوب کشور تنها با پرورش میگو حاصل می شود و این راهی است که اغلب کشورهای پیشگام در این فعالیت با موفقیت بسیار طی نموده اند. از طرف دیگر از آنجایی که سواحل جنوب کشور از مناطق مرزی کشور است، از نظر امنیت مرزها و آبادانی آن نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. در این نوشته تلاش براین است که ضمن بررسی تنگناهها، راهکاری برای برون رفت از این وضعیت بیان شود تا شاید زمینه پویایی و پایداری پرورش میگو در ایران فراهم آید.

2-     پیش گفتار

با مشخص شدن منابع طبیعی دریاها در سال 1989(برابر با 1370 هجری شمسی) و توقف روند افزایش صید از منابع دریایی در سطح جهان، ایران نیز براساس این اتفاق تاریخی خود را آماده نمود تا از سقف اختصاص یارانه ها از فعالیت صیادی در منابع دریایی کاسته و سرمایه گذاری گسترده ای برای پرورش آبزیان در آب های داخلی (قزل آلا و کپور ماهیان) و سواحل جنوب کشور(میگو) آغاز نمود.دهه 1370 برای ساحل نشینان جنوب کشور سال های پر رونق  و امید بود. پرورش میگو با هدف های درآمدزایی، ارزآوری، فرصت های شغلی بسیار، کاهش فشار روی منابع طبیعی دریایی، عمران مناطق ساحلی و دورافتاده و .... به مدیران، سیاستگذاران، برنامه ریزان و سرمایه گذاران معرفی شد و به سرعت با تبلیغات نوشتاری، گفتاری و دیداری آوازه آن در سطح کشور پخش شد. شوره زارهای کشور که تا آن زمان هیچ رونقی نداشت و بی استفاده مانده بود به یکباره مورد توجه واقع شد و سیل اعتبارات مالی و پشتیبانیهای سیاسی و اداری گسترش آن آغاز شد.سفرهای متراکم و هر روزه مقامات سیاسی، اجرایی و حتی قضایی از این اتفاق نوین، گاهی مدیران استان های ساحلی را برای مهمانداری مهمانان کلافه می کرد.استانداری  ها، سازمان برنامه و بودجه و بانک های عامل به ویژه بانک کشاورزی از اینکه فضای جدیدی برای سرمایه گذاری کشف شده است بسیار خرسند و با اشتهای فراوان از آن یاد نموده و آینده درخشانی را برای پیشرفت و درآمدهای کلان پیش بینی می نمودند.سرعت گسترش و رونق این حرفه در سایر مناطق جهان به ویژه آسیا و آمریکای جنوبی زمینه بیشتری برای دست اندرکاران و سرمایه گذاران در ایران برای بهره گیری از اعتبارات مالی و قانع سازی سیاستگذاران و برنامه ریزان فراهم آورد. قیمت مناسب میگو همراه با تقاضای فراوان در بازارهای بین المللی برای میگو از یک طرف و روند رو به رشد و شتابان تولید در کشورهای پیشگام از طرف دیگر هیچ گونه تردیدی برای سرمایه گذاری در این فعالیت را باقی نمی گذاشت.در ایران اما مدیران و دست اندرکاران گسترش فعالیت پرورش میگو در ستاد و صف با مشکلات و کمبودهای زیربنایی، کارشناسی و تدارکاتی فراوانی روبرو بودند وتغییرات زودهنگام مدیران ارشد در شیلات ایران کار را دشوارتر می کرد ولی برای تداوم کار همچنان تبلیغ اقتصادی بودن فعالیت در رسانه ها، ادامه داشت.

 پیروزی بر کمبود مولد طبیعی که از دریا گرفته می شد و آن هم تابع شرایط آب و هوایی بود، کمبود پست لارو به دلیل ضعف کارشناسی و خوراک های مکمل و....، نوسانات عجیب و غریب در تولید خوراک آبزیان و گرفتاری های بسیار در تامین مواد اولیه آن و بسیاری موارد دیگر از طرفی و نبود برق در مجتمع های پرورش میگو، تورم و هزینه های جانبی مستقیم و غیر مستقیم آن و تصمیم دولت برای پشتیبانی ریال در برابر ارز خارجی به ویژه دلار آمریکا، زمینه رکود در این فعالیت را هشدار می داد و کم کم نشانه های نرسیدن به "سطح انتظارات" و دلسردی پرورش دهندگان و مهمتر از همه بانک های عامل فراهم ساخت( دهه 1380) . در همین دوران، بیماری لکه سفید در مجتمع پرورش میگو چویبده در استان خوزستان در سال 1381 شوک غیر قابل پیش بینی و غافلگیرانه ای بر این فعالیت تحمیل نموده و همه آن هایی که غافل از نقش دانش فنی و امکانات زیربنایی نرم افزاری در روند گسترش و پیشرفت این فعالیت بودند به یکباره به سکته ای در این فعالیت تبدیل شد.تا مادامی که دولت از این فعالیت پشتیبانی گسترده ای داشت و قیمت ارز در مقابل ریال نیز شناور بود، سرمایه گذاران هم از افزایش قیمت ارز بهره می گرفتند و هم از خدمات کارشناسی و پشتیبانی دولت برخوردار بودند و روزگار خوبی داشته از این سرمایه گذاری دل شاد بودند. تلاش همه قشرهای جامعه برای گرفتن زمین در مجتمع های پرورش میگو و فشارهای سیاسی برای انتخاب افرادی که قرار است وارد این رشته اقتصادی شوند، دردسر بزرگی برای مدیران به ویژه در نوار ساحلی فراهم کرده بود.هر چند در فعالیت های کشاورزی این واقعیت اقتصادی تجربه شده بود که هرچه وسعت زمین بیشتر، درآمد اقتصادی و بهره وری از منابع بیشتر خواهد بود ولی در فعالیت پرورش میگو به دلیل فشار سیاسی، مدیران را برآن داشت تا سطح معمول در واگذاری زمین را از20هکتار به 5/2 هکتار کاهش دهند.

 هنوز این تصمیم به بار نرسیده، ناگزیر برای رهایی از هزینه های افسار گسیخته تورمی و به کارگیری نیروی کارشناسی کارآمد و در نتیجه افزایش بهره وری و علیرغم فشارهای سیاسی تصمیم برآن شد که برای سرمایه گذاران توانمند زمین های بالای 50 هکتار واگذار شود. اقدامات یاد شده زمینه روال عادی فعالیت را بار دیگر فراهم ساخت.سطح انتظارات واژه ای شناخته شده در علم مدیریت است. در صورتی که سطح انتظارات با تبلیغ رسانه ای نسبت به آنچه واقعیت است فراتر رود، گرایش سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در آن فعالیت اقتصادی به اشتباه افتاده و به صورت نامناسبی سرمایه گذاری می کنند. سیل سرمایه گذاران از قشرهای مختلف جامعه در دوران نخستین پرورش میگو از این دست رویداد است. هر چند پرورش میگو فعالیت اقتصادی مناسبی است ولی در سال های نخستین این فعالیت بخش زیادی از درآمد تولید کنندگان در زنجیره پرورش میگو ناشی از کاهش مستمر ریال در مقابل دلار آمریکا بود.از طرف دیگر بانک های عامل بدون داشتن کارشناسی لازم سرمایه در اختیار افراد قرار می دادند که در پایان میلیاردها ریال بدون بازگشت به بانک های عامل باعث بدنام شدن فعالیت شد و این روند کماکان ادامه دارد.

بنابراین تا سال 1381 علیرغم کمبودها و نارسایی ها، روند رشد و افزایش تولید هموار بود ولی علاوه بر وارد شدن شوک ثبات ارز در مقابل ریال، رویداد بیماری لکه سفید در خوزستان در سال 1381 روند گسترش را با تردید روبرو ساخت. بانک های عامل برای رهایی از فشارهای سیاسی در پرداخت وام های ارزان به پرورش دهندگان میگو، کارشکنی و دست اندازی همراه با نوشتن آیین نامه های سخت گیرانه را در دستور کار خود قرار دادند و گرفتاری جدیدی به نام "نقدینگی" به تنگناهای این فعالیت افزوده شد.دیگر سیاستمداران، برنامه ریزان و مدیران اجرایی سخنی از پرورش میگو و هنرنمایی آن برای شکوفایی اقتصادی به میان نمی آوردند و انگار که چنین فعالیتی وجود ندارد مگر اینکه اعتراض یا شکایت بدهکاران به بانک ها آنها را به عکس العمل وامی داشت و آن هم در حد رفع تکلیف! با این رویه دولتمردان، کم کم آبگیری استخرهای پرورش میگو راکد ماند و سطح زیر کشت مجتمع ها علیرغم 15000 هکتار استخر آماده آبگیری، تنها به 3641 هکتار با تولید 3500 تن میگو پرورشی در سال 1384 کاهش یافت و این در حالی است که در سال 1383 زمین های زیر کشت 4098 هکتار با تولید 9000 تن میگوی پرورشی بود که از آن پس روند نزولی بار دیگر گریبان پرورش دهندگان میگو را گرفت و علیرغم تلاش های فراوان هنوز رقم 9000 تن تولید سال 1383 تکرار نشده است!؟

از طرف دیگر خرید پست لارو، خوراک میگو، بهره گیری از نیروی کارشناسی و برنامه ریزی برای تولید برخلاف سابق، اکنون با تدبیر و محوریت اقتصادی (هزینه/درآمد) صورت می گیرد که اتفاقی بسیار مبارک و نویدبخش است. هرچند هنوز تولید میگوی پرورشی ایران به 9000 تن که در سال 1383 رخ داد نرسیده است ولی روند جاری در پرورش میگو همراه با امیدواری است. پرورش دهندگان دریافته اند که با فکر، تجربه و بهره گیری از نیروی کارشناسی فعالیت را دنبال نمایند و بر پایه نیاز بازار، تولید را هدایت نمایند و در این شرایط، جایگاه خود را یافته و فارغ از دلبستگی و وابستگی به دولت روند افزایش تولید را می پیمایند.

 فایل ورد قابل ویرایش