*روشهاي برآورد هزينه ها(طرف ديگر بودجه)

روش تنظيم بودجة متداول       

بودجة متداول يا سنتي يعني بودجه‌‌اي كه در آن اعتبارات هر سازمان دولتي به تفكيك فصول و مواد هزينه مشخص مي‌گردد. در اين روش بودجه‌ريزي، نوع ماهيت هزينه‌ها نشان داده مي‌شود، ولي مشخص نمي‌گردد كه هر هزينه براي نيل به كدام هدف يا براي اجراي كدام برنامه يا فعاليت خاص انجام شده است. اسلايد(8)*

يكي از علل اصلي استفادة گسترده از روش بودجه‌ريزي متداول، سالها قبل از به كارگيري ساير روشهاي بودجه‌ريزي، ارتباط نزديك اين روش با حسابداري دولتي و امكان اعمال كنترل بوجه‌اي مناسب در آن است؛ زيرا در طبقه‌بندي اعتبارات بر حسب فصول و مواد، براي هر يك از انواع مخارج جاري و سرمايه‌اي، اعتباري معين تصويب مي‌شود تا هزينه‌هاي مربوط به كالا و خدمات خريداري شده در سال اجراي بودجه در محدودة اعتبارات مصوب انجام شوند. بديهي است هر اندازه اعتبارات مصوب به فصول و مواد هزينه بيشتري تقسيم شوند، به همان ميزان انعطاف‌پذيري در اجراي بودجه و اختيارات مؤسسات دولتي در مصرف اعتبارات كاهش خواهد يافت و برعكس، تقسيم اعتبارات به فصول و مواد هزينة كمتر، موجب انعطاف‌پذيري بيشتر در اجراي بودجه و وسيعتر شدن اختيارات مسؤولان اجرايي خواهد شد.[1] در ايران تحولات بودجه‌‌اي در سنوات اخير صورت گرفته است و بودجة متداول تا سال 1343، كه بودجه در وزارت دارايي تهيه مي‌شد، تنها روش بودجه‌ريزي بود. 

همان‌طور كه اشاره شد در بودجة متداول برخلاف بودجة برنامه‌اي و عملياتي هدفها و وظايف چندان روشن نيست؛ هر چند كه به طور غير مستقيم نوع هزينه مشخص است (مثل حقوق و دستمزد). اين طرز تهية بودجه خطوط اساسي و روابط برنامه‌ها و هدفها را نشان نمي‌دهد. مثلاً اينكه اعتبار مادة مزبور براي چه عملياتي است، مشخص نيست. آنچه در بودجه متداول اهميت دارد، عبارت است از سازمان و مواد هزينه. به عبارت ديگر كافي است كه مشخص كنيم بودجة كدام سازمان دولتي يا وزارتخانه‌اي تهيه مي‌شود و مواد هزينه آن چيست. بنابراين، در اين بودجه فقط با دو نوع طبقه‌بندي سر و كار داريم.

تهيه‌كنندگان اين نوع بودجه نيازها و اطلاعات و ارقامي را كه مثلاً از وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت و درمان و امثال آن جمع مي‌شود به صورت پول تقويم و در مقابل، عناوين مواد هزينه را منظور مي‌كنند.   

در بودجة‌متداول برآورد هزينه معمولاً بر مبناي هزينه هاي قطعي سال ماقبل آخر و نيمه اول سال جاري به عمل مي‌آيد و تغييرات حجم كار در پيش‌بيني هزينه دقيقاً مورد بررسي قرار نمي‌گيرد. با وجود مي‌آورد و از اين تصويب اعتبار در قالب مواد هزينه محدوديتي در خرج به وجود مي‌آورد و از اين رو همان‌طور كه اشاره شد هر قدر اعتبارات به مواد ريز بيشتري تقسيم شود قابليت انعطاف بودجه كمتر مي‌شود؛ زيرا نقل و انتقال اعتبارات از يك ماده به مادة ديگر داخل يك فصل يا بين فصول مختلف بودجه معمولاً فقط تا ميزان معين و تحت شرايط خاصي امكانپذير است.

*مراحل تهيه و تنظيم بودجه متداول. مراحل تهيه و تنظيم بودجه متداول را مي‌توان به شرح زير بيان نمود: اسلايد(9)*

*1. شناسايي كامل وضع موجود دستگاه اجرايي.

- شناسايي كليه اموال و داراييهاي متعلق به وزارتخانه. شامل شناسايي كليه اموال و داراييهاي متعلق به وزارتخانه در حال حاضر و  استفاده كامل از تمام آنها و در غير اين صورت علت عدم استفاده از آنهاست. اسلايد (10)*

- هزينه‌هاي دستگاه به تفكيك. هزينه‌هاي پرسنلي، اداري، سرمايه‌اي، درصد هريك از آنها به كل هزينه در سه سال متوالي، پرداختهاي انتقالي و درصد آن به كل هزينه را شامل مي‌شود.

- اطلاعات مربوط به استخدام كاركنان. چون در غالب دستگاهها هزينه‌هاي پرسنلي رقم عمده‌اي است لازم است اطلاعات كافي در موارد زير تهيه شود: تعداد كاركنان موجود، تقاضاي دستگاه در سال قبل، علل نياز به كاركنان اضافي، نوع استخدام از نظر تخصيص اعتبار مورد نياز، بازنشستگان.

اطلاعات مربوط به درآمدهاي دستگاه. در تهيه بودجه دستگاهها نخست تنوع درآمدهاي آنها مورد رسيدگي قرار مي‌گيرد. در رسيدگي به اين درآمدها بايد اين نكات مورد توجه و تجزيه و تحليل قرار گيرد: چه مقدار از درآمد عمومي دولت به وسيله دستگاه وصول مي‌شود و چه راههايي براي افزايش اينگونه درآمدها وجود دارد؟ چه مقدار افزايش در حجم عمليات دستگاه براي افزايش درآمد آن بايستي صورت گيرد و هزينة آن چقدر است؟ در صورت امكان هزينه‌هاي اضافي مزبور با افزايش درآمد مقايسه گردد. همچنين لازم است بررسي گردد درآمدهاي اختصاصي دستگاه و علل افزايش يا كاهش آنها در سال بودجه نسبت به سال جاري چيست، و چه درآمدهاي جديدي را مي‌توان پيش‌بيني نمود كه قسمتي از هزينه‌هاي دستگاه را جبران كند.

اطلاعات در مورد ارز مورد نياز. در مورد هزينه‌هاي ارزي جمع‌آوري اطلاعات زير ضروري است: