2-12-1 كليات

واژه پلاستيك از ريشه يوناني به معناي شكل‌پذير است. پلاستيكها مواد آلي گوناگون مشتق از سلولز، رزين، پروتئين، مواد نفتي، زغال و مانند اينها هستند كه توسط گرما، فشار و يا گرما و فشار توأم مي‌توان آنها را به شكلهاي دلخواه درآورد. به لحاظ فرمول شيميايي پلاستيكها، پليمرها يا ماكرو ملكولهايي (با جرم ملكولي بسيار زياد) هستند كه از به هم پيوستن ملكولهاي هيدروكربني ساده‌اي به نام منومر به وجود آمده‌اند. فرآيند پيوند منومرها و تشكيل پليمرها را پليمريزاسيون نامند. چنانچه هنگام تركيب چند منومر يا گروههايي از منومرها ملكولهاي كوچكي مانند آب، الكل، اسيد كلريدريك و آمونياك به شكل فرآورده جنبي حاصل شود، اين عمل را پليمريزاسيون تراكمي نامند. برخي پليمرها به روشي كه آن را پليمريزاسيون افزايشي مي‌نامند، ساخته مي‌شوند و در اين صورت فرآورده‌هاي توليدي همان تركيب منومرها را دارند. در فرآيند افزايشي منومرها انتها به انتها به هم مي‌چسبند. تكرار ملكولها ممكن است به شكل زنجير خطي، زنجير داراي شاخه يا بازو، يا زنجيرهايي كه در عرض به يكديگر متصل هستند، صورت گرفته و تشكيل شبكه درهمي بدهند.

سلولوئيد، نخستين پلاستيكي است كه در سال 1896 توسط هايت از سلولز ساخته شد.

تاكنون هزاران تركيب پلاستيكي در بيش از 50 گروه، كشف و ساخته شده و تحقيقات در اين راه هنوز ادامه دارد. وفور و رشد توليد و مصرف انواع فرآورده‌هاي پلاستيكي به حدي است كه كاربرد آن در تمام بخشهاي صنعت از جمله ساختمان رواج چشمگيري يافته است.

توليد فرآورده‌هاي پلاستيكي در سه مرحله انجام مي‌شود كه گاهي اوقات يكديگر را مي‌پوشانند. مرحله اول، تبديل مواد اوليه به تركيبات پلاستيكي پايه به شكل پودر، دانه‌ريز، دانه‌درشت يا رزينهاي آبكي است. مرحله دوم، شكل دادن به اين مواد است كه آنها را با اعمال روشهايي به صورت ورق، فيلم لوله، ميله و ساير نيمرخها در مي‌آورند. معمولاً در اين مرحله، پلاستيك با يك يا چند جسم ديگر تركيب مي‌شود تا ويژگيهاي فيزيكي دلخواه در فرآورده به دست آيد. مواد نرم كننده براي كارپذيري بيشتر، مواد پر كننده براي افزايش حجم و در نتيجه ارزان‌تر شدن، فيبرها براي افزايش تاب و پايايي و مواد سخت كننده به منظور گيرش سريع‌تر به مواد پلاستيكي افزوده مي‌شود. در مرحله سوم فرآورده‌هاي پلاستيكي نهايي از اين نيمرخها ساخته مي‌شوند.

هركدام از پلاستيكها مشخصه‌هاي ويژه خود را دارند. سبكي و سنگيني، نرمي و سختي، پايداري و ناپايداري در برابر گرما، شفافيت و ساير ويژگيهاي آنها به خاطر  اختلاف در وزن ملكولي و شكل زنجير ملكولي‌شان متفاوت است.

 2-12-2 انواع

عموماً مواد پلاستيكي به دو گروه اصلي تقسيم مي‌شوند: ترموپلاستيكها و ترموستها

2-12-2-1- ترموپلاستيكها

ترموپلاستيكها (يا پلاستيكهاي گرمايي) پلاستيكهايي هستند كه هرگاه گرم شوند، نرم مي‌گردند و هنگام سرد شدن دوباره سخت مي‌شوند و به دفعات مي‌توان آنها را سرد و گرم كرد. اين ويژگي به خاطر خطي بودن زنجيرهاي ملكولي آنها است. تكرار سيكلهاي گرما و سرما ممكن است سبب تغيير رنگ يا از دست رفتن مواد نرم كننده در پلاستيك شود، كه خود منجر به بروز تغييراتي در شكل ظاهري و ديگر ويژگيهاي آن خواهد شد.

آكريليكها، پلي‌اتيلن، پلي‌وينيل كلرايد (پي وي سي) ، پلي‌استايرين، نايلونها، ا بي اس از اين گروه هستند.

2-12-2-2 پلاستيكهاي ترموست

پلاستيكهاي ترموست (يا سخت شو) پلاستيكهايي هستند كه در ساختمان ملكولي به شكل زنجير هستند و قبل از شكل دادن يا قالب‌گيري شباهت زيادي با ترموپلاستيكها دارند، ولي پس از عمل آمدن و سخت شدن، ملكولها در جهت عرضي نيز با يكديگر ارتباط پيدا كرده و به شكل درهم پيچيده‌اي درمي‌آيند، به قسمي كه زنجير ملكولها آزادي عمل براي حركت ندارند. بنابراين حرارت دادن مجدد، آنها را به صورت خميري درنمي‌آورد. الكيدها، آمينوز (فرم آلدئيد اوره و ملامين)، دي ا پي، اپوكسيها، پلي‌استرها و پلي‌يورتين از اين گروه پلاستيكها به شمار مي‌روند.

از نقطه نظر ويژگيهاي فيزيكي و مكانيكي پلاستيكها به صورتهاي چهارگانه سخت، نيمه‌سخت، نرم و كشسان گروه‌بندي مي‌شوند.

ويژگيهاي مطلوب پلاستيك مانند سبكي، شفافيت و نورگذراني، پايداري در برابر واكنشهاي شيميايي، هوازدگي و سايش، شكل‌پذيري، چسب‌پذيري، ضربه‌پذيري، جذب آب كم، ثبات رنگ، ثبات اندازه و جز اينها سبب گسترش روز افزون مصرف پلاستيك در ساختمان شده است. بسياري از پلاستيكها از مصالح سنتي سبك‌ترند و تعدادي از آنها را مي‌توان به صورت متخلخل درآورد كه وزن ويژه بسيار كمي داشته باشند.

يكي از معمول‌ترين فرآورده‌هاي سازه‌اي، ورقهاي موجدار تقويت شده هستند، كه نه تنها شفاف يا نورگذران مي‌باشند، بلكه در برابر رنگ‌رفتگي نيز پايدارند. اندازه‌هاي آنها ثابت مي‌ماند و پايداري مناسبي در برابر مواد شيميايي، هوازدگي، خوردگي و شكستگي دارند. اين ويژگيها هنگامي حائز اهميت است كه اين صفحات به تنهايي يا به همراه ورقه‌هاي پنبه كوهي ـ سيمان و فلزي در پوشش بام به كار گرفته مي‌شوند. اين فرآورده‌ها را براي پوشش ديوار خارجي سالنها و كارخانه‌ها، تقسيم فضاها، پوشش گاراژها و پاسيوها و نورگيرها و حصاركشي نيز به مصرف مي‌رسانند. اين صفحات به رنگ سفيد و در رنگهاي ديگر به عرض 600 ميليمتر طول تا 20/4 متر ساخته مي‌شوند.

صفحات آكريليك را براي كاهش نور و گرماي تابستان به جاي شيشه و در شبكه‌هاي آفتابگير ساختمان به مصرف مي‌رسانند. از صفحات شفاف و نورگذران در نورگيرهاي سقفي و گنبدها و نماي خارجي ساختمانها نيز استفاده مي‌شود. از صفحات پلاستيكي براي ساختن ديوارهاي جدا كننده ساندويچي به همراه ساير مصالح مانند آلومينيوم يا به تنهايي نيز بهره‌گيري مي‌شود.

از پلاستيك براي ساختن مصالح آب‌بندي، بخاربندي، درزپوشها، درزبندي، توليد لوله‌هاي آبرساني و فاضلاب و عبور سيم برق و روكش سيم و كابل برق نيز استفاده مي‌شود. ورقه‌هاي آب‌بندي و بخاربندي از پلي‌اتيلن و پي وي سي هستند. درزپوشها را در ضخامتهاي استاندارد 5/0، 1 و 5/1 ميليمتر از پي وي سي مي‌سازند. درزبندها نيز (واتر استاپ) از پي وي سي ساخته مي‌شوند.

پلاستيكها در ساختن لوازم بهداشتي، قطعات پمپها، شيرآلات و سردوش، يراق‌آلات در و پنجره، اتصالات لوله‌كشي، آستركاري لوله‌هاي آبرساني و منابع ذخيره آب، ساختن چسبها و رنگها، ابزار كار، دسته ابزار، وسايل نقشه‌كشي و نقشه‌برداري، روغن قالب، مواد افزودني بتن، قطعات اتصال بتن پيش‌ساخته ساندويچي و در ساختن كليد، پريز، سرپيچ لامپ و قطعات لوستر نيز مصرف مي‌شوند. سنگدانه‌هاي سبك پلاستيكي در ساختن بتن سبك مصرف مي‌شوند. در و پنجره و قفسه آشپزخانه را نيز اغلب از پي وي سي مي‌سازند. از ورقه‌هاي پلي‌اتيلن براي پوشاندن مصالح ساختماني و حفظ كارهاي نو از سرما، يخ زدن، برف، باران، گرما، وزش باد، تبخير آب بتن و نظاير آن استفاده مي‌شود.

 2-12-3 انطباق با مشخصات و استانداردها

پلاستيكهاي ساختماني مورد مصرف در هر پروژه بايد از نقطه نظر ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي، مكانيكي، اندازه، ضخامت، رنگ و ديگر مشخصه‌هاي ظاهري با آنچه در نقشه‌ها، دستور كارها، مشخصات فني خصوصي و ساير مدارك پيمان ذكر شده است، منطبق باشد. نمونه مواد و مصالح پلاستيكي بايد قبلاً به تصويب دستگاه نظارت برسد. ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي و مكانيكي فرآورده‌هاي پلاستيكي و روش آزمايش آنها بايد با استانداردهاي ايراني زير

180-190-215-216-217-283-341-357-358-911-912-913-914-915-916-959-1091-1182-1215-1216-1217-1331-1434-1435-1436-1437-1470-1471-1472-1473-1584-1612-1651-1652-1773-1774-1993-2001-2002-2041-2042-2114-2115-2116-2117-2118-2119-2178-2208-2209-2212-2315-2316-2317-2318-2319-2320-2407-2408-2411-2412-2413-2414-2415-2417-2418-2419-2429-2430-2431-2432-2433-2434-2435-2465-2782-2783-2915-2916-2917-2918-3857-3880 و يا هر استاندارد ايراني ديگري كه تا زمان انعقاد پيمان در باره مواد و فرآورده‌هاي پلاستيكي تدوين يا تجديد نظر شود، مطابقت داشته باشد. تا زماني كه استاندارد ايراني در پاره‌اي موارد تدوين نشده باشد، در درجه اول استانداردهاي ”سازمان بين‌المللي استاندارد ISO “ معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد بين‌المللي به ترتيب استانداردهاي آمريكايي ASTM ، آلماني DIN و بريتانيايي BS ملاك عمل قرار خواهد گرفت.

  2-12-4 ويژگيها و حداقل حدود قابل قبول

پلاستيكهاي مصرفي بايد از نظر شكل ظاهري، سالم و عاري از موادي باشد كه در اثر عوامل جوي و هوازدگي خراب مي‌شوند و به استحكام آنها لطمه مي‌زنند. تاب فشاري، كششي، خمشي و ساير ويژگيهاي فيزيكي و مكانيكي و شيميايي مواد پلاستيكي نبايد با آنچه در نقشه‌ها و مشخصات تعيين شده مغايرت داشته باشد.

دامنه تأثير گرما، پرتوهاي خورشيدي، بخار آب، بخارها و گازهاي مختلف، مايعات گوناگون و نظاير آن بر مواد پلاستيكي بايد با استانداردهاي مربوطه تطابق نمايد. سختي، مدول الاستيسيته، ضرايب هدايت گرما و الكتريسته، نرم شدن مواد پلاستيكي در اثر گرما و كاهش تاب آنها نيز بايد در محاسبات استاتيكي مد نظر قرار گيرد. پايداري در برابر سايش و ضربه در مورد پلاستيكهاي مصرفي در كفپوشها حائز اهميت است و بايد با مورد مصرف آن متناسب باشد. ميزان رنگ‌پريدگي، هوازدگي، و تجزيه پلاستيكهايي كه در معرض نور خورشيد و ديگر عوامل جوي قرار مي‌گيرند (مانند در و پنجره، مصالح نماسازي، لوله‌هاي آبياري كشاورزي و نظاير آنها) نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. مصرف مصالح كهنه و غير استاندارد در صورتي مجاز است كه در مشخصات، نقشه‌ها و يا دستور كارها ذكر شده و نمونه آنها قبلاً به تصويب دستگاه نظارت برسد.

بدون منابع