« ویژه ارتقاء رتبه شغلی .......»

مختصری از تجربیات مدون :

مقدمه

معلمی یا کار یک معلم ( بخصوص کار معلمان در مقطع ابتدایی) را میتوان سخت ترین کار ممکن نامید . به عنوان مثال یک معلم ابتدایی باید طریقه برخورد با بسیاری از مشکلات نظیر بیش فعالی کودکان ، اضطراب و استرس کودکان ، لکنت کودکان ، دانش اموزان دو زبانه و دیر اموزی دانش آموزان و صدها مورد دیگر که مجالی برای انها نیست را بداند به واقع باید یک روانشناس باشد . پژوهش حاصل گوشه ای از تجربیات معلمی را به نمایش می گذارد .

معمولا کودک همراه با نگراني و تشويش قدم به مدرسه مي گذارد. اولين تجربه اي است که خانواده را ترک مي گويد و به محيط ناشناخته اي وارد مي شود. اشخاصي را پيرامون خود مي بيند که گمان مي برد آرامش و آسايش را از او خواهند گرفت و ابداً معلوم نيست با او چه رفتاري خواهند داشت. وادراش مي کنند در غربتي سنگين تنها بماند و ساعاتي طولاني را بگذارند، که به جاي مادري مهربان کسي به نام معلم بر او حاکم است. معلم هر چه خوب و صميمي باشد در اولين ماههاي دبستان براي او بيگانه است. و راستي هم چقدر دشوار است، کودکي که در خانه استقلال داشته و به ميل خود روزش را مي گذرانده و تحت مراقبت مادرش محيطي امن و آسوده برايش فراهم شده و آنچه دلش مي خواسته انجام مي داده به يک باره و به سادگي همه ازادي خود را از دست بدهد و مجبورش کنند که در محيط ناشناسي مطيع مقررات خاصي باشد. آنچه گفتند انجام دهد و هر نوع حرکت دلخواه او تحت کنترل باشد و به اموري وادارش سازند که هيچ رغبتي به انجام دادن آنها در خويشتن احساس نمي کند.

جدايي از خانواده براي او يک مصيبت است و وحشت او از محيط تازه مشکلي ديگر. کودکاني که قبلا به کودکستان رفته اند آمادگي بيشتري از خود نشان مي دهند و به راحتي محيط تازه را مي پذيرند و سختي سازش با مدرسه در مورد آنها به حداقل مي رسد، گر چه همين ماجراها را هنگام ورود به کودکستان به شکلي ديگر داشته اند. شايد تعداد کودکاني که با رغبت و نشاط روزهاي اول کودکستان و دبستان را گذرانده اند بسيار کم باشد، اما پدر و مادر و معلم وظيفه حساس و مهمي در طرز تلقي پذيرش کودک بر عهده دارند.

خانواده است که بايد مدتها قبل از شروع سال تحصيلي آمادگي و شوق مدرسه رفتن را در کودک به وجود آورد. حس علاقه، اعتماد و کنجکاوي او را نسبت به محيط مدرسه و کلاس برانگيزد و او را مشتاق سازد تا انتظار روزهاي ورود به مدرسه را بکشند. بهتر است گاهگاهي او را به مدرسه نزديکشان ببرند تا موقع تعطيل کلاسها بچه هايي را که با نشاط و فريادهاي شوق انگيز از مدرسه خارج مي شوند ببيند و اين گروه پرخروش شوق بودن در جمع او را در او برانگيزد. از برنامه هايي که در مدرسه تدارک مي بينند، از نقاشي و ورزش و سرود خواندن و بازيهاي دسته جمعي و خلاصه آنچه نزديکتر به ذوق کودک است در او زمينه سازي کنند. تصوري که کودک از مدرسه دارد در پذيرش و پيشرفت او به نحو عجيبي تاثير خواهد گذاشت. اما مصيبت اصلي آنجاست که وقتي وارد مدرسه مي شود خلاف انتظار و اميدش را مشاهده کند.

در اين مرحله است که معلم بايد در الگوي تمام عيار آرزوهاي يک کودک جلوه کند و محيط کلاس را دلپذير و جالب سازد. اوست که قادر است شوق به مدرسه آمدن و علاقه به بودن در کلاس و حضور در مدرسه را در کودک به وجود آورد. وظيفه ي حساس بسيار مشکل معلم کلاس اول ايجاب مي کند که به هر نحو صلاح مي داند و تجربه کرده است حس اعتماد و دوستي کودک را به خويشتن معطوف دارد که کودک خود را در دامان مادر ديگري که هم مهربان و هم دلسوز و صميمي است احساس کند. معلم کلاس اول بايد خوددار، صبرو و پرحوصله باشد و بتواند خونسردي خويشتن را در برابر حرکات کودکانه و شيطنت هاي خاص آن گروه سني حفظ کند و عکس العمل نشان ندهد و يا با تدبير و سياست کودکان را در مسير دلخواه خودش بيندازد نه با تندي و جبر. اگر کودک در اولين تجربه اش شکست بخورد و خلاف انتظار و اميدش با سردي، تندي، اجبار، بي توجهي و عصبانيت مواجه شود سرخوردگي و بيزاري از مدرسه را در او به وجود مي آورد. فرصتهاي بسيار ديگري بايد صرف باز گرداندن روحيه و علاقه مند ساختن او به محيط مدرسه بشود و کوشش در جهت تغيير مسير فکري او. پس از آماده ساختن کودک است که معلم مي تواند با روش خاص خود آموزش بدهد.

کودک با معيارها و تجربه هايي که از محيط خانواده دارد اکنون دنياي ناآشناي ديگري را احساس مي کند. اينجا دومين مرکز قدرتي است که برآينده و سرنوشت کودک تاثير مي گذارد. گر چه تاثير عميق خانواده را منکر نمي شويم اما محيط تازه، هم کلاسيها و معلم چيزهايي به کودک مي دهند که خانواده از آن عاجز است. بارها ديده ايم که کودک رفتار يا خصوصياتي پيدا کرده که خانواده نمي تواند در برابر آن بايستد و گاه نيز در بعضي جنبه ها آموخته هاي خانوادگي آنقدر قوي است که هيچ چيز ديگر نمي تواند جايگزين آن شود. و گاه مي بينيم که معلم آنقدر در کودک نفوذ پيدا کرده که جز صحبت و اظهار نظر او چيز ديگري برايش مطرح نيست و همواره از گفته هاي معلمش حجت مي آورد و جز اظهار نظر او بر رأي کسي اعتمادي ندارد و معلم دانا و علاقه مند چه خوب مي تواند از اين فضاي مطمئن و زمينه ي بکر سود جويد.

عامل ديگري که در دنياي امروز بر ذهن و شخصيت کودک و حتي بزرگسالان هجوم مي آورد تلويزيون است. اين پديده اعجاب آور که به سادگي خود را در اطاق هر خانه جا داده است يکي از عوامل عجيب و بسيار مؤثر شکل بخشيدن و جهت دادن به ذهنيات و خصوصيات اخلاقي و حتي رفتاري جوامع است عوامل اجتماعي دوستان و خلاصه هرچيزي که به نحوي برسر راه کودک قرار مي گيرد در او تاثير مي گذارد. کنجکاوي و ميل به يادگرفتن کودک را به فراگرفتن و تاثيرپذيري مي کشاند. پرداختن به اين مسائل را به بحثي ديگر موکول مي کنيم.

به هرحال دنياي کودک پس از خوگرفتن به مدرسه گسترش مي يابد دوستان تازه پيدا مي کند، خودش را تطبيق ميدهد، کم کم محدوديتها و بستگيهاي خودش را با خانواده ضعيف تر مي بيند، تلاش و کوششي مي کند، عصباني يا خوشحال مي شود. اگرسالهاي اوله مدرسه خوشايند و بر مبنا و اصولي درست باشد کودک هميشه توجه و دلگرمي را به کلاس و مدرسه حفظ مي کند. و اگر با بي توجهي و يأس و سردي چند سالي به مدرسه رفته باشد هميشه از کلاس گريزان است و دوست دارد هر چه زودتر مدرسه تعطيل شود و او باز به ميان خانواده خود باز گردد. در هر دو صورت سايه معلم را بالاي سر او مي بينم که در او چه احساسي را پرورش داده است.

معلم و خانواده بايد بدانند که آيا کودک به مدرسه علاقه مند است يا از آن نفرت دارد آيا کاري که مي کند مورد علاقه اش است يا مجبور به انجام دادن آن است و از ترس توبيخ و تنبيه به آن کار مي پردازد؟ از دوستي با همکلاسانش لذت مي برد و يا اصلا بي تفاوت است؟ آيا نحوه رفتارش در خانواده چگونه است و يا تغييري در آن بوجود آمده؟ رفتارش در مدرسه و کلاس چگونه است. بايد بپذيريم که اگر کودکي گريز پا مي شود و يا نسبت به درس و مدرسه بي علاقه است در درجه ي اول معلم و مدرسه در اين امر مقصرند. اين معلم است که مي تواند جنبه هاي رفتاري و پيشرفت کودک را تشخيص دهد و بر نحوه ي کار و عکس العملهاي او نظارت داشته باشد. و باز اين معلم است که بايد همه ي نارساييها و ضعفهاي کودک را با مدرسه و خانواده در ميان بگذارد و از آنها استمداد جويد. کودکاني را مي بينيم که فعال نيستند، پيشرفت چنداني ندارند و اصلا در کلاس توجهي به درس و تعليم ندارند. روحيه ي بشاش و پرتحرک خود را از دست داده اند. در اينجا باز پاي معلم به ميان مي آيد که از مشکلات اين کودک مطلع بشود. آيا نقص عضوي دارد، گوشش نمي شنود، بيمار است، گرفتاري خانوادگي دارد و از شرايط خانوادگي او اطلاع پيدا کند و با مشورت هم راهي براي نجات کودک بيابند.

چه بسيارند کودکاني که خوب نمي شنوند و يا بينايي ضعيفي دارند و ابراز نمي کنند. ترس يا کمرويي موجب مي شود که کودک همان شرايط جاري را بپذيرد و حتي روز به روز افت تحصيلي مشهودي داشته باشد، اما از بيان واقعيت واهمه کند و يا اصلا از وضعيت خود اطلاع نداشته باشد. معلم است که اگر متوجه اين نقصان در کودک نشود لطمه ي شديدي به او زده و به تدريح او را از درس و مدرسه بيزار کرده است. نمي توان هميشه اين انتظار را از خانواده داشت. بگذاريد، خود به عنوان يک خانواده از هر لحاظ به کودکاني که در اختيار داريم توجه کنيم.

توجه و مراقبت ماست که از همان آغاز کودک کم کم خود را در مدرسه باز مي شناسد و شخصيت واقعي خويش را از همان يافته ها و آموخته ها پرورش مي دهد. کمک ماست که به آينده او شکل مي بخشد و اين معلم است که دنياي تازه را بر او منکشف مي سازد. در سايه عنايت اوست که شوق درس خواندن ياد گرفتن و پيشرفت کردن در کودک جان مي گيرد. معلم بايد دردهاي فردي مشکلات و مسائل شخصي کودک را بداند و بشناسد.

معلم بايد بداند که بچه هايي که در کلاس رو به روي او همه ساکت و آرام نشسته اند هر کدام با چه تصور و روحيه اي خانه را ترک گفته اند و ريزه کاريهاي عاطفي آنها را احساس کند. اين ارتباط هر چه عميق تر باشد لذت بخش تر است و پيشرفت کار سريع تر. معلم بايد با حوصله و مدارا به کشف کودک بپردازد.

از طرف ديگر معلم است که مي تواند تفاوتهاي جسمي و هوشي کودکان را بسنجد و استعدادهاي آنان را کشف کند. از تمامي کودکان نمي توانيم به يک انداه انتظار داشته باشيم. مگر آدمي را از لحاظ جسمي، ذهني، عقلي و ساير جنبه هاي امر يکسان خلق کرده اند. معلم آگاه و علاقه مند همواره به اختلافات عقلي و هوش کودکان توجه دارد و بيش از حد دانايي و استعداد کودکان از آنها انتظاري ندارد. نمي توانيم فلان کودک را که حتي ارقام رياضي در ذهنش نمي نشيند سرزنش کنيم، بلکه اگر به او علاقه منديم کوشش کنيم تا استعداد تازه اي در او بياييم.

اين امور ساده نيست، وقت مي خواهد و تجربه، حوصله مي خواهد و پشت کار، و مهمتر از همه اينکه احساس کنيم که به هر حال مسئول پرورش اين کودک هستيم و در هر حال چيزي بايد در هر کسي وجود داشته باشد که بر جنبه هاي متعدد ديگر ارجحيت دارد، و اگر تربيت بر اساس همان استعداد باشد هم دانش آموز شوق پيشرفت پيدا مي کند و هم معلم راضي از زحمات خويش خواهد بود. پدر و مادر با زمينه ي شناسايي بهتري که از فرزند خود دارند مي توانند کمک موثري به معلم بکنند. 

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
معلم به خوبی می تواند دریابد    ۷
لکنت دانش‌آموز، وظایف معلم    ۱۰
به دانش‌آموزی که لکنت دارد فرصت بیشتری بدهید    ۱۰
لکنت و اضطراب    ۱۱
نقش والدین    ۱۱
نقش معلم    ۱۲
راه‌های کم کردن لکنت    ۱۲
طرز برخورد معلم با دانش‌آموز بیش‌فعال    ۱۲
بررسی مسایل دوزبانگی تحصیلی دانش آموزان    ۱۵
تعریف و انواع دو زبانگی    ۱۵
روشهای دو زبانه شدن    ۱۷

نظام آموزشی و پیامدهای شناختی، عاطفی دو زبانگی    ۱۹
دو زبانگی و آموزش در کشورهای دیگر    ۲۱
وضعیت تحصیلی دانش آموزان دو زبانه    ۲۲
پیشینة پژوهش    ۲۳
شکوفایی مهارت خواندن در دانش‌آموزان ابتدایی    ۲۹
خواندن    ۲۹
مراحل به کمال رسیدن در خواندن    ۳۰
نگرانی از مدرسه    ۳۸
نگرانی و اضطراب    ۳۸
فشار روانی در گروههای مختلف سنی ، معنای متفاوتی دارد    ۴۱
راه حل کلی    ۴۴
کنار آمدن با دانش‌آموزان حساس    ۴۵
۴۰ پیشنهاد برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان    ۴۸
منابع    ۵۳

منابع و ماخذ:

۱ـ روان‌شناسی تربیتی، (دکتر محمد پارسا ـ انتشارات سخن ـ جلد اول بهار ۱۳۷۴).

۲ـ اردونز، ویکتور (۱۹۹۸). یادگیری برای دانستن، فقیهی قزوینی مترجم مجموعه مقالات آموزش و پرورش برای قرن بیست و یکم در منطقه آسیا و اقیانوس آرام، تهران: انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت.

۳ـ روف، علی، نفیسی. عبدالحسین. فقیهی قزوینی، فاطمه، مهرمحمدی، محمود. کریور، پروین (۱۳۷۸). مترجم مجموعه مقالات آموزش و پرورش برای قرن بیست و یکم در منطقه آسیا و اقیانوس آرام، تهران انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت.

۴ـ نظری‌نژاد، محمدحسین. (۱۳۷۲). مترجم، آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان. چاپ دهم انتشارات آستانه قدس رضوی.

۵ـ لوی،‌ ارپیه، مبانی برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ترجمه: فریده مشایخ، چاپ سوم، انتشارات آموزش و پرورش، تهران،