چكيده

امر نظارت و بازرسي در سازمانها، يكي از وظايف اصلي مديريت محسوب مي شود كه تاريخ آن نيز بسيار طولاني بوده و نشان از اهميت آن در حفظ دوام و بقاء سازمانهاي بشري در ادوار مختلف تاريخي دارد. لذا با توجه به اهميت امر نظارت و بازرسي، اين مقاله ابتدا به تعريف بازرسي و نظارت پرداخته و مفهوم آن را از نظر واژگان تبيين نموده و سپس فرايند نظارت و بازرسي را در قالب چهار مرحله بيان داشته است. پس از آن نظارت و بازرسي از منظر آسيب شناسي بررسي شده كه در اين خصوص موانع نظارت و بازرسي در سه محور اجرايي، ساختاري و فرهنگي مورد تجزيه و تحليل و تبيين قرار گرفته است.در ادامه به بررسي راهكارهاي غلبه بر موانع نظارت و بازرسي پرداخته شد، كه در بين اين راهكارها، مكانيسم مراكز ارزيابي به دليل كارآمدي و همچنين توجه بر نظارت پيش نگر با بسط بيشتري شرح داده شده است. از آنجايي كه هدف اين مقاله تبيين نقش مراكز ارزيابي در ترويج فرهنگ نظارت و بازرسي مي باشد، فرايند مراكز ارزيابي و آثاري كه اين روش بر امر نظارت و بازرسي مي تواند داشته باشد در مرحله بعدي تشريح گرديده و به عنوان روشي كاربردي در امر نظارت و بازرسي مطرح شده است. پس از تشريح فرايند مراكز ارزيابي و نقش آن در بهبود نظارت و بازرسي، به بررسي نهادي كه مي تواند متولي تاسيس مراكز ارزيابي براي مديران كشور باشد پرداخته شده است. در پايان نيز با استفاده از فرايند مراكز ارزيابي در شركت ايران خودرو به عنوان بزرگترين شركت خودروسازي خاورميانه، بيان گرديد كه در زمينه اجرائي ساختن فرايند مراكز ارزيابي در ساير سازمانهاي كشور نيز مي تواند تجارب ارزشمندي را در اختيار مديران، قرار دهد.

مقدمه

نظارت يكي از مهمترين وظايف مديريت است كه از حساسيت ويژه اي برخوردار است. بطوري كه اگر در جامعه اي بازرسي و نظارت صورت نگيرد، بزودي مرگ آن جامعه فرا خواهد رسيد. البته ضرورت وجود نظارت به معني نداشتن اعتماد به كاركنان سازمان نبوده و سفارش به داشتن يك نظام قوي نظارتي نيز به معناي توصيه به نداشتن اعتماد به كاركنان نيست، بلكه بايد در يك عبارت كوتاه گفت: «اعتماد در سازمان خوب است ولي نظارت هم لازم است⁽¹⁾».آنچه بايستي مورد توجه قرار گيرد اين است كه، با توجه به اينكه نظارت و بازرسي امر مهم و خطيري محسوب مي شود، چگونه مي توان اين امر خطير را به نحو مطلوب انجام داد تا نه تنها از فساد و تباهي در سيستم پيشگيري نمايد بلكه موجبات رشد و بالندگي را نيز فراهم آورد و به عنوان مانعي براي توسعه سازمانها محسوب نگردد. راهكارهاي كنوني ارزيابي در كشور ما بيشتر سنتي بوده و بيشتر بر جنبه تنبيه متخلف تاكيد دارند تا بر پيشگيري از وقوع تخلف، بنابر اين نياز به سيستمهاي نظارتي پيش نگر و روشهاي جلوگيري از وقوع جرم احساس مي شود. امروزه سيستمهاي جديدي براي نظارت و بازرسي ايجاد شده اند كه استفاده از آنها مي تواند در تسهيل امر نظارت و همچنين در افزايش دقت آن بسيار موثر واقع شود. يكي از اين ابزارها، فرايند مراكز ارزيابي است كه بيشتر به عنوان يك فرايند ارزيابي پيش نگر مطرح است. بنا براين فرايند مراكز ارزيابي مي تواند در جهت بهبود نظارت و ارزيابي در كشور كمك شاياني بنمايد. لذا در اين مقاله سعي شده است تا به بررسي نقش مراكز ارزيابي در ترويج فرهنگ نظارت و بازرسي پرداخته شود و فرايند مراكز ارزيابي به عنوان راهكاري موثر در امر نظارت و بازرسي به مديران و متوليان امر نظارت و بازرسي معرفي گردد.

تعريف نظارت

نظارت فعاليتي است كه «بايدها» را با « هست‌ها»، «مطلوبها» را با «موجودها» و «پيش بيني‌ها» را با «عملكردها» مقايسه مي كند و نتيجه اين مقايسه، تصوير روشني از تشابه يا تمايز بين اين دو گروه از عوامل خواهد بود كه در اختيار مديران سازمان قرار مي گيرد. تعاريف گوناگوني از نظارت و كنترل ارائه شده است كه در همه آنها يك نقطه اشتراك وجود دارد و آن اينكه، نظارت عبارت است از مقايسه بين آنچه كه هست و آنچه كه بايد باشد⁽²⁾.عده اي از نويسندگان مديريت، نظارت را چنين تعريف كرده اند: « نظارت» عبارت است از سنجش و اصلاح عملكرد براي بدست آوردن اين اطمينان كه هدفهاي سازمان و طرحهاي اجرائي آن با كاميابي به انجام رسيده است⁽³⁾.

فرايند نظارت و كنترل داراي چهار مرحله اساسي است⁽⁴⁾:

تعيين استانداردها و معيارهايي براي اندازه گيري

اندازه گيري عمليات و عملكرد

مقايسه عملكرد با استانداردها

اقدامات اصلاحي

اقدامات چهارگانه مزبور در مورد نظارت، در نمودار ذيل نشان داده شده است: